Maxsus pedagogika

estetik   idrokni 
rivojlantirish  uchun  o ‘qituvchi  turli 
vosita,  usullardan  foydalanishi  zarur.
M aktablarda  bolalarning  ish  m ahsulotlariga  estetik  m ezon  kiritish 
lozim .  «Kim   chiroyli  yasadi?»,  «N im a  uch un   uning  q o ‘g ‘irc h o g ‘i 
chiroyli?»,  «Q anday  yaxshi  qilish  m u m kin?»  kabi  savollar  berish  
o ‘rinli.  Maxsus m aktablarda o ‘quvchilarni estetik tarbiyalashda san ’atning 
roli  y ild an -y ilg a  o rtib   b o rm o q d a .  A d ab iy o t,  ash u la,  rasm   d arslari 
bolalarda badiiy didni tarbiyalashga xizm at qiladi.  Badiiy adabiyot estetik 
tarb iyaning   zaruriy  m anbaidir.  Badiiy  asarlar  o ‘qish  orqali  estetik  did 
ta rb iy a la n ib   b o rilad i.  T asviriy  s a n ’at  ham   e ste tik   tarb iy ad a   k a tta  
im koniyatlarga  ega.  M aktablardagi  estetik   tarbiyaga  oid  su hbatlar, 
m a ’ruzalar ham  yaxshi  natija beradi.  M usiq a va  ashula bolalar hayotiga 
kirib  b o rar  ekan,  ularning  hissiy  tajribalari  ortib  boradi.  Y ordam chi 
m a k ta b   o ‘q u v c h il a r i   m a k t a b n i   t u g a t g a c h ,  is h la b   c h i q a r i s h  
korxonalariga y o ‘llanm a oladilar.  Shu sababli bu bolalarning ish joy ini, 
ishlab chiqarayotgan m ahsulotga estetik did bilan  m unosabatda bo'lishni 
t a r b iy a la s h im iz   k e ra k .  M e h n a t  e s te tik a s i  m e h n a t  ta r b iy a s in i 
yuksaltirishga xizm at  qiladi.  E stetik id rok   qilish  faqat  xursand  b o ‘lish, 
yaxshi  kayfiyat  em as,  balki  xursand  b o ‘lib  yig‘lash  ham ,  qoyil  qolish, 
hayratlanish,  n afratlanish  ham   m um kin.
M u him i  shundaki,  kishi  t o ‘lq in lan ad i,  h ayajonlanadi.  Aqli  zaif 
bolalar o ‘zlarining intellektual va hissiy nuqsonlari oqibatida go'zallikni 
yuzaki  idrok  etadilar.  T uzatish  —  tarbiyaviy  ishlar  oqibatida  ularda 
sezgi  xususiyatlari  o ‘zgarib,  rivojlanib  b oradi  (K .X .M am edov).  0 ‘quv 
m ateriallarin in g  k o ‘rgazm aliligi,  aniqliligi  m a ’lum   estetik  qiym atga 
ega.  B olalarning yoshiga,  individual xususiyatlariga, kasallik xarakteriga 
m os  keluvchi  k o ‘rsatm alar,  suratlar,  x alq  h u n a rm a n d la ri  asarlarini 
nam oyish  etish  m um kin.  0 ‘quv  d astu rid a 4—6 -sinflarda tasviriy s a n ’at
159

---

asarlari  ustid a  suhbat  uyushtirish   berilgan.  Aqli  z a if b o lala rd a   estetik 
tarbiya  n ih o y atd a  sekin  am alga  o sh ad i.  H a tto   y o rd am ch i  m aktab 
birinchi  sinfiga kelgan b o lalar tevarak-atrofidagi  n arsalard an m uayyan 
rangni,  to vushlarni  ajrata  olm aydi.  B ola  sezgi  organlari  sog‘  b o ‘lsa- 
da,  uning  funksiyalari  t o ‘g ‘ri  kechm aydi.  B ola qu lo q  so lad i-y u ,  lekin 
e s h itm a y d i,  q a r a y d i- y u ,  a m m o   k o 'r m a y d i.  B u  b o la la r   b ilis h  
faoliyatlarin in g  cheklanganligi  o q ib atid a   estetik  idrok   etishlari  ham  
sekin  kechadi.  Shu  sababli  y o rd am ch i  m aktab  t a ’lim ining  birinch i 
k u n id an   bo shlab  estetik  d id n i  rivojlantirish,  idrok  etilg an larn i  tahlil 
qilish,  taq q o slash  m alakalarini  rivojlantirish  talab  etilad i.  Y ord am ch i 
m a k ta b d a   b o la n i  o ‘rab  tu rg a n   b a rc h a   n a rs a la r  e ste tik   did  b ila n  
jih o z la n g a n   b o ‘lishi  kerak.  M aktab ,  sinf,  g u ru h   x o nasi,  oshxona, 
u s ta x o n a ,  b o la   q a y e rd a   b o ‘lm a s in ,  o ‘sh a   jo y la r   b o la n i  e s te tik  
tarbiyalashi  lozim .  H a tto   xonalardagi  ran glar  h am   estetik   talab lar 
asosida  tan la n g an   b o ‘lishi  darkor.  Y o rdam ch i  m ak tab d a  bolalarn ing  
gavdasini  t o ‘g ‘ri  tutish iga,  chiroyli  yurishiga,  o ‘rto q la ri  va  k attalar 
bilan osoyishta va to ‘g‘ri gapirishiga,  x u shm uom alada b o ‘lishiga asosiy 
e ’tib o r berish  lozim .  G eografiya va tab iatsh u n o slik  d arslarida tabiatga 
n isb atan   o ‘q u v chilard a  havas  u y g 'o tish   zarur.  R asm ,  ch izm achilik, 
q o i   m eh n a ti  darslari  bolalarga  g o ‘zallikni  idrok  etish n i  o ‘rgatadi. 
B olalar  o ‘zlari  id ro k   etg an   g o ‘zallikn i  rasm ,  ap p lik atsiy a,  loy  va 
p l a s t i l i n d a n ,  
y o g ‘o c h , 
q o g ‘o z d a n   y a s a g a n   b u y u m l a r i d a  
gavdalantiradilar.  Aqli  z a if bolalarda hissiyot va  ichki  kechinm alarning 
sustligi  o q ib atid a  ular nam oyish  etilayotgan suratlardagi  voqealarning 
faq at yuzaki  b elgilarini  idro k etish b ila n   kifoyalanadilar.  S uratlardagi 
ichki  y ashirin   m a ’n o larn i  anglab  yetm aydilar.  E stetik   tarbiyan ing  
natijasi  ijodiy  faoliyatda  k o ‘zga  tashlan ad i.
M a ’lum ki,  aqli  z a if bolalarnin g tashqi  dunyo  haqidagi tasavvurlari 
yuzaki,  idrok etishlari  n o an iq  va differensiyalashm agandir.  Shu sababli 
aqli z a if b o lala r bilan  estetik tarbiyaga o id  sinfda,  m ak tab d a,  sinfdan, 
m ak ta b d an   tash qari  ish  tu rlari  tan la n g an d a   shu  xislatlariga  e ’tib o r 
berish  kerak.  Aks  ho ld a  qilin g an   ishlar  natijasiz  qolishi  m um kin.