Maxsus pedagogika


-BOB.  YORDAMCHI  MAKTABLARDA  MEHNAT  TA’LIMI



Download 6,87 Mb.
Pdf ko'rish
bet93/163
Sana31.12.2021
Hajmi6,87 Mb.
#249812
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   163
Bog'liq
Maxsus pedagogika. Po latova P.M

5-BOB.  YORDAMCHI  MAKTABLARDA  MEHNAT  TA’LIMI
Yordamchi  maktablardagi  m ehnat  ta ’limi  nuqsonli  o ‘quvchilarni 
um um texnik,  kasb-hunar  va  xo‘jalik-m aishiy  bilim lari,  ko‘nikm a, 
malakalar  bilan  qurollantirishni  o ‘z  oldiga  maqsad  qilib  qo‘yadi  va 
maktablarda  shu  maqsad  asosida  ish  olib  boradi.  H ar bir ayrim  mehnat 
turlari maxsus maktablarda,  maxsus dasturlar asosida olib boriladi.  Barcha 
turdagi  m ehnatning  m azm uni,  m ohiyati,  tashkil  qilinishi  aqli  zaif 
o‘quvchilarni  amaiiy  faoliyatga  tayyorlash,  ularda  texnik  qobiliyatlarni 
rivojlantirish,  mustaqillik,  faollikni tarbiyalashga qaratiladi. Turli toifadagi 
nuqsonli  o ‘quvchilarning jismoniy,  ruhiy  rivojlanish  xususiyatlari  maxsus 
maktablardagi  mehnat  ta’limining  mazmunini,  usullarini  belgilab beradi. 
Maxsus  maktablar  o ‘z  o‘quvchilarini  ishlab  chiqarishga  tayyorlash  bilan 
birga  ularning  nuqsonlarini  kam aytirish  uchun  m ehnatdan  asosiy 
pedagogik vosita sifatida ham foydalanadi.  Bu vazifalarni hal qilishda barcha 
pedagogik,  tibbiy  va  texnik  vositalardan  foydalaniladi.
Yordamchi  maktablardagi  m ehnat ta ’limi  —  aqli zaif o ‘quvchilarning 
psixofizik nuqsonlarini tuzatishda asosiy vositalardan biri sanaladi.  Sodda 
turdagi  mehnat  faoliyati  oligofren  bolalarga  birmuncha tushunarli bo‘lib, 
ulardagi  b arch a  sezgi  org anlarining  sam arali  ishlashiga,  fikrlash 
jarayonlarining  rivojlanishiga  yordam  beradi.  Yordamchi  maktablaming 
asosiy vazifasi,  deb ta ’kidlanadi shu maktablar dasturida,  debil darajadagi 
aqli  zaif bolalarni  tarbiyalash  va  o'qitishdan  iborat.  Aqli  qoloq bolalarga 
xos  umum iy  nuqson  —  bilish  jarayonlarining  cheklanganligidir.  Shu 
sababli, aqli zaif bolalar ta’lim-tarbiyasining rivojlanishida birinchi o ‘ringa 
bolalarning bilish  faoliyatlarini  tuzatishga alohida  o ‘rin,  e’tibor berilgan. 
Yordamchi  maktablaming  mana  shu  asosiy,  o ‘ziga xos  vazifalari  asosida 
ta ’lim  mazmuni,  usullari  ochib  beriladi.  Respublikamizda  yordamchi 
m aktablar  maxsus  maktablaming  bir  tarm og'i  sifatida  taraqqiy  etdi. 
Yordamchi  maktablardagi  ta’lim  bevosita  nuqsonli  bolalarni  hayotga 
moslashtirishga  xizmat  qiladi.  Yordamchi  maktablami  tugatgan  o ‘quv- 
chilarning  90  foizi  ishlab  chiqarishning  turli  sohalarida  ishga  o ‘rnashib, 
o ‘zlarini  m oddiy  jih atd a n   t a ’m inlay  olar  ekanlar.  Oz  qism  aqliy 
n u q s o n lila rg in a   n o g iro n la r  m u a ss a s a la rid a ,  d a v o la s h -m e h n a t 
ustaxonalarida  ro ‘yxatda  turar  ekanlar.  Bu  m a’lum otlar  yordamchi
117


maktablarning  o‘z  oldiga  qo‘ygan  ijtimoiy  vazifalami  muvaffaqiyatli  hal 
etilayotganligining  ishonchli  dalilidir.
Aqli  zaif  bolalarning  bevosita  jam iyat  ishlab  chiqarish  jarayonida 
qatnashishlari  natijasida  bu  o ‘quvchilarning  ijtimoiy-huquqiy  masalalari 
ijobiy hal etiladi,  ya’ni ular ham normal tengdoshlari qatori dam oladilar, 
davolanadilar,  ijtimoiy  ta ’m inotdan  foydalanadilar.  Bir  so‘z  bilan 
aytganda,  ular ham jamiyatning teng huquqli fuqarolari sifatida yashaydilar. 
Mana shu  natijaga erishish uchun barcha  mamlakatlardagi  defektologlar, 
pedagoglar,  shifokorlar,  psixologlar  harakat  qilmoqdalar.  Yordamchi 
maktab  o ‘quvchilarga  bilim  berish,  tarbiyalash,  ulami  mustaqil  hayotga 
tayyorlashni  asosiy  maqsad  qilib  qo‘ygan  ekan,  demak,  birinchi  o ‘rinda 
m a’lum  m ehnat  turlaridan  bilim  berish,  ularda  tegishli  ko‘nikma, 
malakalar shakllantirish turadi.  M ehnat ta ’limining asosiy yetakchi vazifasi 
nuqsonlarni  tuzatishdir.
Mehnat ta ’limidagi barcha tuzatish ishlari qat’iy maqsad asosida izchil 
amalga oshirib borilishi kerak.  Bolalarga biror narsani tayyorlash jarayonini 
tushuntirish  asosida  ayrim  bilish  jarayonlarini  tarbiyalash  ham  amalga 
o sh irib   b o rilish i  e ’tib o rd a   tu tilish i  kerak.  B ilish  ja ra y o n la rin i 
takomillashtirish  va  shaxsiy  sifatlarni  rivojlantirish  o ‘z-o ‘zidan  ta ’lim 
natijasi  sifatida  yuz  bermaydi.  Aqli  zaif  bolalar  bilan  olib  boriladigan 
mehnat  ta ’limi  va  tuzatish  ishlariga  taalluqli  ta ’lim  jarayonida  normal 
bolalarning  rivoji  orasida  o ‘xshashlik  mavjud.  Bunda  ta ’lim  yetakchi  rol 
o ‘ynaydi.  Buning  uchun  ta ’lim  o ‘qituvchi  tom onidan  rivojlantirish, 
tuzatish  ruhida  tashkil  etilishi  darkor.  Yordamchi  maktabdagi  tuzatish 
vazifalari  umumijtimoiy  vazifalar  bilan  bog‘lab  olib  borilishi  kerak. 
Yordamchi maktablardagi mehnat ta’limining ijtimoiy va tuzatish vazifalari 
o ‘z  navbatida  bu  ishning  aniq,  tashkiliy  usul  va  shakllarini  aniqlashga 
yordam   beradi,  o ‘quvchilarning  um um iy  tayyorgarlik  darajasi,  o ‘z 
navbatida,  m a’lum  mehnat  turini  tanlashni  taqozo  etadi.  Bu  maktabni 
bitirgan  o‘quvchilar  asosan  birinchi  va  ikkinchi  toifali  mutaxassis  bo‘lib 
yetishadilar.  Yordamchi  maktab  o ‘z  o ‘quvchilariga  sodda,  tor  soha 
bilimlarini  berish  bilan  kifoyalanadi.  Bularga  temirchilik,  duradgorlik, 
tikuv  ishlari  h am d a  karto n   m uqovalash,  sodda  qishloq  x o ‘jalik  
mutaxassisliklari  kiradi.  Bulardan  tashqari  bo'yoqchilik,  maishiy  ishlar, 
qo‘g‘irchoqlar  yasash  bo‘yicha  ham  aqli  zaif  bolalar  m a’lum  bilimlar 
egallashlari mumkin.  Bulaming barchasida sodda,  murakkab bo‘lmaganlik 
xarakterli belgidir.  Demak, yordamchi maktablardagi  mehnat ta’limining 
birinchi vazifasi aqli zaif o‘quvchilarni ishlab chiqarishga jalb etsa,  ikkinchi 
vazifa  —  mehnat  orqali  ularning  nuqsonlarini  to ‘g‘rilash,  yumshatish, 
kamaytirish,  ularda  ijobiy  shaxsiy  sifatlarni  tarbiyalashdir.
Barcha  ijodiy  faoliyatlar  singari  mehnat  qilish  uchun  ham  o ‘qish, 
o ‘rganish  kerak.  Inson  m a’lum  mutaxassislikni  egallashi  uchun  m a’lum
118


vaqtda,  m a’lum  hajmdagi  bilim,  ko‘nikma,  malakalarni  o'zlashtirishi 
lozim.
T a ’limdagi  muvaffaqiyat  berilayotgan  bilim larning  murakkablik 
darajasiga,  olib  borilishiga,  ta ’lim  usullariga  hamda  ta’lim  olayotgan 
o'quvchilaming psixofizik imkoniyatlariga bog‘liq. Mana shu omillar orasida 
m a’lum  bogliqlik  mavjud.  Bolalarga  m a’lum  mutaxassislik berish  uchun 
u la r  jism o n iy ,  aqliy  to m o n d an   yetilgan  b o lis h la r i  kerak.  A gar 
berilayotgan ta ’lim «yaqin vaqtlarda rivojlanishi  mumkin bo'lgan zona»da 
bo‘lsa,  unda bolaning psixofizik qobiliyatlarining rivojlanishiga ijobiy ta ’sir 
etadi.  Aqli  zaif bolalar bilish  faoliyatlaridagi  mavjud psixofizik  nuqsonlar 
asosida  ta ’lim  jarayonining  ayrim  komponentlari  orasidagi  bog‘liqlik 
qiyinlashadi.  M ehnat  ta’limining  yordamchi  maktab  o ‘quvchilarining 
umumiy  kamolotiga  ta’sirini  bclgilashda  bularni  e’tiborga olish  kerak.
M a’lumki,  har  bir  kishining  mehnati  jamoa  va jam oa  uchun  amalga 
oshadi.  Shu  sababli  aqli  zaiflarda  mehnatga  ijobiy  munosabat,  intizom, 
jamoada  ishlash  ko‘nikmalarini  tarbiyalash  kerak.  Kichik  bolaning  eng 
oddiy,  ixtiyorsiz,  instinktiv  harakatlari  sekin-asta  ixtiyoriy,  ongli 
harakatlarga aylanib boradi. Shu jarayonda ta’lim katta rol o‘ynaydi. Bolalarda 
mehnat  malakalariga  oid  harakatlar  shakllantirish  ham  mehnat  ta ’limi 
tarkibiga kiradi. Bu harakatlarni  shakllantirishning o'ziga xos qonuniyatlari 
bo‘lib,  m ehnatda  aqliy  harakatlar  shakllantirish  bilan  uzviy  bog‘liq. 
Mehnat ta’limida aqliy rivojlanishning yetakchi omili bolalarning mustaqil, 
maqsadga  muvofiq  m ehnat  faoliyatini  tashkil  etishdir.  Bu  esa,  o ‘z 
navbatida,  ularning  aqliy  rivojlanishi  bilan  bog‘liq.  Rus  oligofre- 
nopedagogikasida  m ehnat  ta ’limiga  e’tibor o'zining xarakterli  tomonlari 
bilan  ajralib  turadi.  1910-yildayoq  mashhur defektolog A.Pabst  ham  qo‘l 
mehnatiga  katta  e ’tibor bilan  qaragan  edi.  Qo‘l  mehnati  aqli  zaif bolalar 
bilan  ish  olib  boradigan  yordamchi  maktablar  uchun  ayniqsa  muhim. 
Bu yerda birinchilardan bo‘lib psixik rivojlanishdagi nuqsonlami mashqlar 
orqali  bartaraf etish  mumkinligi  amalda  ko‘rsatiladi.  Aqli  zaif bolalarga 
haqiqiy  bilim  berishni  boshlashdan  oldin  ularning  sezgi  va  muskullarini 
mashq  qildirish,  rivojlantirish  zarur.
1913-yilda  xalq  maorifining  Butun  Rossiya  qurultoyida  qo‘l  mehnati 
aqli zaif bolalar kamolotiga yaxshi  ta ’sir etuvchi  pedagogik vosita  sifatida 
e’tirof etildi.  Bunda  mehnatning  rivojlantiruvchi  ahamiyati  tan  olindi.
H aqiqatan,  Y e.K .G rachyova,  M .P.Pastavskaya,  G .C h.T roshin, 
V.P.Kashenko,  G.N.Rossolimo,  D.I.Azbukin,  A.I.Graborov  va  boshqa 
rus  defektologlaming  ishlarini  tahlil  qilsak,  ularning  har  biri  u  yoki  bu 
asn o d a  q o ‘l  m e h n a tig a   a lo h id a   e ’tib o r  b erg an lig in i  k o ‘ram iz. 
V.P.Kashenkoning  ta ’kidlashicha,  q o ‘l  mehnati  «asosiy,  yetakchi  fan 
sifatida  tan  olinishi  va  barcha  tarbiyaviy  va  ta ’limiy  ishlarimizning  asosi 
bo‘lishi  lozim».

Download 6,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   163




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish