Maxsus pedagogika

Frontal  ishga  differensiatsiyalashgan  va  individual  yondashishni 
birga  qo‘shib  olib borish  tamoyili
Yordamchi  maktabda  o‘quv  materialining  tushunarliligi  o‘quvchilaming 
individual imkoniyatlari bilan ham belgilanadi. Yordamchi maktab o‘qituvchisiga 
m a’lumki,  bolaning  debilligi  (yordamchi  maktab  bolalar  tarkibining  asosiy 
qismi)  bola  o‘quv  imkoniyatlarining  ko‘rsatkichi  hisoblanmaydi.  Bu  holda 
ham u ozmi yoki ko‘pmi orqada qolishi mumkin. Bu hoi hissiy-irodaviy sohaning 
turli  kamchiliklari,  jismoniy  yetishmovchiliklar  va  hokazolar  bilan  bog‘liq 
bo‘lishi  mumkin.
Shunday qilib, yordamchi maktabda bir sinfning o‘zida bir-biridan keskin 
farq qiluvchi 
0
‘quvchilar uchraydi.  Ulardan  ba’zilari  o‘quv  materialini  oson, 
ba’zilari esa juda qiyinchilik bilan o‘zlashtiradi. 0 ‘qish jarayonida ba’zilari juda 
faol, ba’zilari passiv bo‘ladi  va hokazo.  Buning  hammasi bir xil  tashxisga ega 
bo‘lgan bolalarning o‘quv materialini tushunishida farqbo‘lishiga sabab bo‘ladi.
0 ‘qish  jarayonida  namoyon  bo‘ladigan  o ‘quvchilaming  individual- 
psixofizik farqlarini hisobga olgandagina o‘qitishda yuqori natijalarga erishish 
mumkin.
Individual yondashish o‘qitishning barcha bosqichlarida: yangi materialni 
o ‘tishda,  mustaqil  mashqlami  tashkil  etishda,  o ‘quvchilardan  so‘rashda  va 
uy  vazifalarini  topshirish  muntazam  ravishda  olib  borilgandagina  samarali 
bo‘lishi  mumkin.
Ta’limda  individual  yondashishning  ma’nosi  shuki,  u  o‘quvchining  in- 
dividual-psixologik xususiyatlariga  tayanadi,  ana  shu  xususiyatlami  hisobga 
olgan holda ish ko‘riladi.  Shu nuqtai  nazardan sinfdagi oddiy ta’lim qanday 
ro‘y  berishini  ко‘rib chiqamiz.  Yordamchi  maktablaming sinflari,  yuqorida 
aytib  o ‘tilganidek,  tayyorgarlik  darajasi  bir  xil  bo‘lmagan,  o ‘zlashtirishi 
turlicha, 
0
‘qishga  munosabati  har  xil,  qiziqishlari  xilma-xil  bo‘lgan
69

---

o‘quvchilardan  tashkil  topadi.  0 ‘qituvchi  an’anaviy  tashkil  etilgan  ta’lim 
sharoitida  hammaga  bir  xilda  baravar bilim  bera  olmaydi.  Shuning  uchun 
o'qituvchi  ta ’limni  o ‘rtacha  darajaga,  o ‘rtacha  rivojlanishga,  o ‘rtacha 
tayyorgarlikka, o‘rtacha o‘zlashtirishga ega bo‘lgan bolaga mo‘ljallangan holda 
olib borishga majbur bo‘ladi. Bu narsa muqarrar ravishda «kuchli» o ‘quvchilar 
o‘z rivojlanishida sun’iy ravishda ushlab turiladi, o‘qishga qiziqishlari qolmaydi, 
o‘qish ulardan unchalik ko‘p aqliy kuch sarflashni talab qilmaydi,  «kuchsiz» 
o‘quvchilar  esa  surunkasiga  orqada  qolishga  mubtalo  boiadilar,  ular  ham 
o‘qishga  qiziqmay  qo‘yadilar,  o ‘qish  ular  imkoniyatlaridan  ortiqroq  aqliy 
kuch  sarflashni  talab  qiladi.  « 0 ‘rtacha»  darajaga  kiruvchilar  ham  har  xil 
boiadilar, ulaming  qiziqish  va  mayllari  turlicha,  idrok,  xotira,  xayol  va 
tafakkur  xususiyatlari  xilma-xil  bo‘ladi.
Darsni  rejalashtirishda o ‘qituvchi  har bir bolani  alohida  o‘ylashi,  uning 
rivojlanishning  umumiy  qonuniyatlaridan  chetga  chiqish  sababini,  uning 
bilim,  ko'nikma  va  malakalar  holatini,  o‘quv  materialini  o ‘zlashtirish 
jarayonida vujudga keladigan qiyinchiliklami va ulaming kelib chiqish sababini 
bilishi  kerak.
Aqli zaif o‘quvchilar o‘rtasida ko‘pincha ruhan ezilgan bolalar uchraydilar. 
Ular  qiyinchilik  bilan  ishga  kirishadilar,  vazifani  juda  sekin  bajaradilar, 
tashabbuskorlik ko'rsatmaydilar, ayrim hollarda umuman o‘quvjarayonidan 
chetda qoladilar.  В ularga  nisbatan  eng muhimi—ularni  «tormoz»  holatidan 
bo‘shatish,  tez-tez  savol  va  vazifalar  berib,  ularga  murojaat  qilib  turish 
kerak.
Ayrim  o ‘quvchilarda  faoliyat  jarayoni  juda  sust  bo ‘lib,  ular  ishda 
qiyinchilikka  duch  keladilar.  Shuning  uchun  bunday  bolalarga  qiyinroq 
vazifalami berib bo‘lmaydi,  ularga o‘z vaqtida tegishli  yordam berib,  to ‘g‘ri 
tushuntirish  kerak.
Yordamchi  maktab  o‘quvehilari  o ‘rtasida  haddan  tashqari  harakatchan 
bolalar  ham  uchraydilar.  Agar  o'qituvchi  o‘rtaga  savol  tashlasa,  ular  shu 
zahotiyoq,  o‘ylamay javob beradilar.  Bu bolalar bilan olib boriladigan asosiy 
ish  —  ulaming  shoshmashosharligining  oldini  olish,  ularda  o ‘ylab  javob 
berish  malakasini  shakllantirishdan  iborat.  Bunday  o‘quvchilar  bilan  indi­
vidual  ishlashda juda  xotiijamlik,  chidamli  bo‘lish  talab  qilinadi.
0 ‘quvchilarga  individual  yondashish  tam oyili  faqat  psixofizik 
rivojlanishdagi  kamchiliklarni  hisobga  olibgina  qolmay,  balki  nuqsonni 
muvaffaqiyatli ravishda tuzatish uchun ulaming ijobiy sifatlarini ham hisobga 
olishni talab qiladi, bu sifatlarga tayanish mumkin va tayanish lozim. Masalan, 
ayrim  o ‘quvchilarda  bilish  imkoniyatlarining  darajasi  umuman  pasaygan 
bo‘lishiga qaramay, tirishqoqligi, o‘qishni xohlashi, mehnatsevarligi ulaming 
bu kamchiligining o‘mini bosishi mumkin. Bu, albatta, ularda yo‘q sifatlaming 
rivojlanishida katta rol o ‘ynaydi. Bunday 
0
‘quvchilar bilan ishlashda ulaming 
aria shu kuchli tomonlariga tayanish lozim. Bu ijobiy sifatlardan o‘qituvchining
70

---

maqsadga muvofiq ravishda foydalanishi bunday bolalarning o'qishini ancha 
ycngillashtiradi.