Maxsus fanlarni o‘qitish qonuniyatlari va tamoyillari, uslubiyoti, fanning maqsadi va vazifalari

Muammoli ma’ruza, ko‘rgazmali ma’ruza, anjuman ma’ruza. Ularda ta’lim berish texnologiyasi modeli va texnologik xaritalar
5. Муаммоли маъруза. Янги мавзу, билимлар вазифа, савол,
вазиятларни муаммолиги орқали амалга оширилади. Бунда
талабалар билими ўқитувчи билан ҳамкорликда ва суҳбатда
тадқиқотчилик фаолиятига олиб келинади. Вазифалар янги ўқув
маълумотини ёритиб бериш; муаммони аниқлаш уни ечиш жамлаш
ва анъанавий ва замонавий нуқтаи назарни таҳлил қилишни
ташкиллаштириш.
6. Анжуман маъруза. Ўқитувчи томонидан тайёрланган дастур
миқёсида, олдиндан белгиланган муаммо ва маъруза тизими билан
илмий-амалий машгулот олиб борилади. Вазифалар янги ўқув
маълумотини ёритиб бериш, талабаларни янги ўқув маълумотини
излаш ва тизимлаштиришга ҳаракат қилдириш.
7. Маслаҳатли маъруза. Турли йўл билан ўтказилиши мумкин.
Талабалар билимини мустаҳкамлаш, ривожлантириш, уларни янги
маълумотлар билан тўлдириш.
“Савол-жавоб”. Ўқитувчи маъруза давомида бутун курс ёки
бўлим бўйича талабаларнинг саволларига жавоб беради.
“Савол-жавоб-мунозара”. Янги маълумотни нафақат баён этади,
балки
ва
қўйилган
саволларга
жавоб
излаб
топишни
ташкиллаштиради.
8. Олдиндан кўзланган хатоликлар билан ўқиладиган
маъруза. Ўқитувчи онгли равишда йўл қўйган мазмунли,
методологик хатоларни: талабалар томонидан топишга қаратилган.
Маъруза якунида талабаларнинг ташхиси ва қўйилган хатоликлари
таҳлили олиб борилади. Вазифалар янги материал мазмунини
ёритиб бериш; талабаларни таклиф этилаётган маълумотни доимо
назорат қилишларига қизиқтириш.
Maxsus fanlarni o‘qitish shakllari: amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlarini tashkil etish va o‘tkazish uslubiyoti. Amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishning o‘ziga xos xususiyatlari.
“Амалий
машғулот”
термини
педагогикага
оид
адабиётларда ҳам кенг, ҳам тор маънода изоҳланади.
“Амалий машғулот” термини кенг маънода машқ, семинар
(уларнинг барча турлари) ва лаборатория машғулотларини
умумлаштиради.
Амалий машғулотларнинг маърузадан фарқланадиган
асосий жиҳатларидан бири ўқув жараёни қатнашчиларининг
биргаликдаги ҳаракатларида ўзига хос характер билан намоён
бўлишдир. Улар вазифаларига кўра ҳам фарқланади.
Агар маърузада илмий билимлар асоси баён қилинадиган
бўлса, амалий машғулотларда билимлар чуқурлаштирилади,
кенгайтирилади ва деталлаштирилади.
Энг муҳими, амалий машғулотлар талабалар билимини
синаш учун ҳам хизмат қилади.
Ўқув машғулотига тайёргарлик
Машғулот мавзуси ва ўқув машғулотининг давомийлиги
(вақти) тақвимий режа ва фаннинг ишчи дастури билан аниқланади.
Машғулот режаси тўлиқ, батафсил, унда жуда кўп вазифа
юклатилмаган бўлиши лозим.
Ўқув машғулоти тузилиши унинг етакчи дидактик мақсади ва
ўқитувчи томонидан танланган амалий/лаборатория иши шаклини
аниқлайди.
Амалий иш шакллари: ҳар хил масалаларни, шу жумладан
касбий (амалий вазиятларни /вазиятли масалаларни таҳлил қилиш
ва ечиш, таълимий ўйинларда касбий вазифаларни бажариш ва ҳ.қ.)

ечиш; ҳисоб-китобларни амалга ошириш; меъёрий ҳужжатлар,

йўриқнома материаллар билан ишлаш; махсус ҳужжатларни тузиш
ва бошқ..
Амалий машғулотнинг етакчи дидактик мақсадлари:
 амалий кўникмаларни - келгуси касбий фаолиятда зарур
бўладиган, аниқ ҳаракатларни бажариш; келгуси ўқув фаолиятида
зарур бўладиган, ўқув кўникмаларни - масалаларни ечиш;
шакллантириш ва такомиллаштириш;
 аниқ мавзулар бўйича эгалланган назарий билимларни
чуқурлаштириш, тизимлаштириш, умумлаштириш, мустаҳкамлаш;
 назарий
билимларни
амалиётда
қўллай
олиш
қобилиятларини ривожлантириш;
 билим ва кўникмалар назорати;
 таянч лаёқатларни шакллантириш ва ривожлантириш.
Амалий машғулотнинг самарадорлиги бошқа кўпгина омиллар
билан бир қаторда, ўқув-услубий материаллар таъминотни, кириш
назорати тестлари; бланкалар, йўриқнома ва методик материаллар;
талабаларнинг
топшириқларни
бажаришида
назорат
қилиш
имконини берувчи материаллар ва бошқаларни тайёрлашни
аниқлайди.
Ўқув машғулотининг асосий босқичи қуйидагиларни ўз
ичига олади:
-Ишларни бажаришга тайёргарлик: маълумотли ва бошқа
адабиётлар,
бланклар,
йўриқномалар,
жиҳозлар
ва
бошқ.
тайёрланади.
-Янги билимлар ва харакатлар усулларини қўллаш босқичи:
 Топшириқ берилади ва йўриқнома ўтказилади. Амалий ишни
бажаришда муҳим жойларга талабалар эътибори кучайтирилади.
 Талабаларни амалий иш мобайнида эслаш фаолияти, гуруҳ
билан топшириқни муҳокама қилиши ташкиллаштирилади.
 Топшириқни
бажараши
бўйича
талабаларни
жамоавий/гуруҳли/индивидуал фаолияти ташкиллаштирилади.
111
 Амалий
иш
натижаларини
расмийлаштириш
бўйича
талабалар фаолияти ташкиллаштирилади.
 Гуруҳли иш натижаларини тақдимоти ўтказилади/жамоавий
ва индивидуал иш натижаларининг танланган тақдимоти.
-Талабалар амалий машғулотда мустақил жиҳозлар, асбоб
ускуналар, материаллар ва уларнинг таърифи; ишни бажариш
тартиби;
жадаваллар;
хулосалар
(таърифлашсиз);
назорат
саволлари;
ўқув
ва
махсус
адабиётлар
ва
батафсил
йўриқномалардан фойдаланадилар, мавжуд назарий билимлар
асосида улар учун янги бўлган муаммони мустақил ечадилар.
-Амалий машғулотда талабалар ишини бошқариш:
 амалий
машғулотгача
адабиёт
билан
мустақил
ишлаганликни кўрсатувчи талабалар томонидан конспект, жадвал,
чизма ва бошқа материаллар тайёрланганлигининг назорати амалга
оширилади.
 ўқув топшириқларини ва натижалар тақдимоти жараёнида
талабалар фаолиятини ишга жалб этиш, ташкиллаштириш ва
фаоллаштириш,
қўшимча
вазифа
ва
топшириқлар
билан
таъминланади.
 маслаҳат ва жорий йриқнома амалга оширилади.
Танлаб
олинган
ўқитиш
моделидан
самарали
фойдаланииш:
Ўқитиш усулларига қуйидагилар киради: амалий иш усули,
лаборатория усули, илмий тадқиқот усуллари, йўриқнома бериш,
намойиш, китоб билан ишлаш, машқ, кейсларни ечиш, муаммоли
маслалар ва вазиятлар усули, ўзаро ўқиш, таълимий ўйин, ўқув
лойиҳалар методи ва бошқалар.
Ўқитиш шакллари: оммавий - ҳамма талабалар бир вақтнинг
ўзида бир ишни бажарадилар; гуруҳли - бир иш 2-5 кишилик кичик
гуруҳда бажарилади; индивидуал – ҳар бир талаба топшириқни
индивидуал бажаради.
Ўқитиш воситалари: ёзув тахтаси, флипчарт, компьютер,
график органайзерлар.
112
Ўқув-услубий
материаллар:
услубий
кўрсатмалар,
топшириқлар, вазифалар ва машқлар тўплами, йўриқномалар,
маълумотномалар, ўқув топшириқлар ва бошқ.. Тезкорликда
назорат қилишни таъминловчи, қайтар алоқанинг йўллари:
кузатиш,
сўров,
тест
ўтказиш,
амалий
/лаборатория
иш
натижаларини текшириш ва бошқалар.
Ўқув машғулотининг якуний босқичи
1. Олинган натижалар умумлаштирилади. Якун ясалади.
2. Машғулотда жамоавий иш натижаларига баҳо берилади.
Талабаларнинг машғулотга тайёргарлиги ва уларнинг фаоллигига
баҳо берилади.
3. Ўқув машғулотининг натижалари изоҳлаб берилади:
 мақсадга эришиш даражаси аниқланади;
 алоҳида ўқув фаолиятининг баҳолари эълон қилинади.
Amaliy mashg‘ulotlarda ta’lim berish texnologiyasini loyixalashtirish va rejalashtirish. Bilimlarni mustahkamlash va kengaytirish bo‘yicha ta’lim texnologiyasi. 1 Tayyorgarlik bosqichi. 2. Amalga oshiruvchi bosqich: Amaliy mashg‘ulot 3. Yakuniy bosqich.
Ўқув машғулотига тайёргарлик
Машғулот мавзуси ва ўқув машғулотининг давомийлиги
(вақти) тақвимий режа ва фаннинг ишчи дастури билан аниқланади.
Машғулот режаси тўлиқ, батафсил, унда жуда кўп вазифа
юклатилмаган бўлиши лозим.
Ўқув машғулоти тузилиши унинг етакчи дидактик мақсади ва
ўқитувчи томонидан танланган амалий/лаборатория иши шаклини
аниқлайди.
Амалий иш шакллари: ҳар хил масалаларни, шу жумладан
касбий (амалий вазиятларни /вазиятли масалаларни таҳлил қилиш
ва ечиш, таълимий ўйинларда касбий вазифаларни бажариш ва ҳ.қ.)
110
ечиш; ҳисоб-китобларни амалга ошириш; меъёрий ҳужжатлар,
йўриқнома материаллар билан ишлаш; махсус ҳужжатларни тузиш
ва бошқ..
Амалий машғулотнинг етакчи дидактик мақсадлари:
 амалий кўникмаларни - келгуси касбий фаолиятда зарур
бўладиган, аниқ ҳаракатларни бажариш; келгуси ўқув фаолиятида
зарур бўладиган, ўқув кўникмаларни - масалаларни ечиш;
шакллантириш ва такомиллаштириш;
 аниқ мавзулар бўйича эгалланган назарий билимларни
чуқурлаштириш, тизимлаштириш, умумлаштириш, мустаҳкамлаш;
 назарий
билимларни
амалиётда
қўллай
олиш
қобилиятларини ривожлантириш;
 билим ва кўникмалар назорати;
 таянч лаёқатларни шакллантириш ва ривожлантириш.
Амалий машғулотнинг самарадорлиги бошқа кўпгина омиллар
билан бир қаторда, ўқув-услубий материаллар таъминотни, кириш
назорати тестлари; бланкалар, йўриқнома ва методик материаллар;
талабаларнинг
топшириқларни
бажаришида
назорат
қилиш
имконини берувчи материаллар ва бошқаларни тайёрлашни
аниқлайди.
Ўқув машғулотининг асосий босқичи қуйидагиларни ўз
ичига олади:
-Ишларни бажаришга тайёргарлик: маълумотли ва бошқа
адабиётлар,
бланклар,
йўриқномалар,
жиҳозлар
ва
бошқ.
тайёрланади.
-Янги билимлар ва харакатлар усулларини қўллаш босқичи:
 Топшириқ берилади ва йўриқнома ўтказилади. Амалий ишни
бажаришда муҳим жойларга талабалар эътибори кучайтирилади.
 Талабаларни амалий иш мобайнида эслаш фаолияти, гуруҳ
билан топшириқни муҳокама қилиши ташкиллаштирилади.
 Топшириқни
бажараши
бўйича
талабаларни
жамоавий/гуруҳли/индивидуал фаолияти ташкиллаштирилади.
111
 Амалий
иш
натижаларини
расмийлаштириш
бўйича
талабалар фаолияти ташкиллаштирилади.
 Гуруҳли иш натижаларини тақдимоти ўтказилади/жамоавий
ва индивидуал иш натижаларининг танланган тақдимоти.
-Талабалар амалий машғулотда мустақил жиҳозлар, асбоб
ускуналар, материаллар ва уларнинг таърифи; ишни бажариш
тартиби;
жадаваллар;
хулосалар
(таърифлашсиз);
назорат
саволлари;
ўқув
ва
махсус
адабиётлар
ва
батафсил
йўриқномалардан фойдаланадилар, мавжуд назарий билимлар
асосида улар учун янги бўлган муаммони мустақил ечадилар.
-Амалий машғулотда талабалар ишини бошқариш:
 амалий
машғулотгача
адабиёт
билан
мустақил
ишлаганликни кўрсатувчи талабалар томонидан конспект, жадвал,
чизма ва бошқа материаллар тайёрланганлигининг назорати амалга
оширилади.
 ўқув топшириқларини ва натижалар тақдимоти жараёнида
талабалар фаолиятини ишга жалб этиш, ташкиллаштириш ва
фаоллаштириш,
қўшимча
вазифа
ва
топшириқлар
билан
таъминланади.
 маслаҳат ва жорий йриқнома амалга оширилади.