Maxmudov n. M., Hakimov h. A. Makroiqtisodiy tahlil

8.8. Budjet tahlili. Budjet disbalansini hisoblash. 
 Kamomadni moliyalashtirish.  
Budjet  kamomadini  aniqlashda  DMSdagi  umumiy  kamomad 
to‘g‘risidagi  ta’rifdan  keng  foydalanilsada,  budjet  balansini  o‘lchashda 
barcha  kamchiliklardan  holis  yagona  bir  usul  hozirgacha  o‘ylab 
topilmagan.  Oldimizda  turgan  maqsadlardan  kelib  chiqib,  turli  tahliliy 
me’yorlarga 
asoslangan 
balans 
tushunchasining 
boshqa 
konsepsiyalaridan foydalanish mumkin. Ko‘pincha budjet holatiga baho 
berishda  budjet  kamomadining  (profisitining)  YaIMga  foizlardagi 
nisbatidan foydalaniladi. Bu ko‘rsatkich budjet sohasining holatiga baho 
berishda ko‘pchilik iqtisodchilar tomonidan eng maqbul deb tan olingan. 
Biroq,  bu  an’anaviy  usul  ham  ushbu  qo‘llanmada  berilgan  qo‘shimcha 
choralar bilan to‘ldirilishi mumkin. U choralar soliq-budjet siyosatining 
soliqqa tortish va xarajatlar kabi tizimiy qirralarini hisobga olishi lozim.  
Balansning  talablarga  javob  beradigan  tushunchasini  aniqlashda 
quyidagi omillarga e’tibor berish zarur: disbalansning turi, qamrab olish 
darajasi  (markaziy  hukumat,  davlat  boshqaruvi  yoki  davlat  sektori), 
buxgalteriya  hisobi  usuli  (kassa  yoki  o‘tkazish  usullari)  va  har  qanday 
shartli majburiyatning holati.  
Quyida budjet balansini o‘lchashning turli usullarini ko‘rib chiqamiz: 

 
davlat sektorining qarz mablag‘lariga bo‘lgan talabini aniqlash
; 

 
budjetning joriy balansi (joriy operatsiyalar hisobining balansi);
 

 
birlamchi yoki foizsiz balans;
 

 
operatsion balans. 
Kamomadni moliyalashtirish.  
Davlat  budjeti  kamomadining  makroiqtisodiy  holatga  ta’siri 
kamomadni  moliyalashtirish  xarakteri  bilan  uzviy  bog‘liqdir. Yuqorida 

---

80 
ko‘rsatilganidek,  kamomadni  quyidagi  to‘rtta  manba  hisobiga 
moliyalashtirish  mumkin:  Markaziy  bankdan  qarz  olish  yoki  emission 
moliyalashtirish, bank sektoridan qarz olish, bank bo‘lmagan sektordan 
qarz olish, tashqi dunyo sektoridan qarz olish yoki valuta zahiralaridan 
foydalanish.