Maxmudov n. M., Hakimov h. A. Makroiqtisodiy tahlil

7.3.2. Pullar taklifi 
M.  Fridmen  maktabining  pullar  taklifi  xususidagi  qarashlari 
tahlilidan iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi pul massasining mo‘tadil 
va muntazam o‘sishini talab qiladi, degan xulosa kelib chiqadi
25
. Mazkur 
xulosa  pul  massasining  o‘sish  sur’ati  doimiy  bo‘lishi  lozim  va  uning 
o‘zgarishi  iqtisodiy  kon’yunkturaning  tebranishlariga  umuman  bog’liq 
emas
26
,  degan  monetarizmning  nazariy  qoidasi  shakllanishiga  sabab 
bo‘ldi. Ushbu qoida M. Fridmenning «pullarga bo‘lgan talabning barqaror 
funktsiyasi»  konsepsiyasiga  asoslanadi
27
.  Ushbu  konsepsiyaning 
mohiyati  shundaki,  pullarga  bo‘lgan  talab  kassa  qoldiqlari  va  nominal 
daromadning 
o‘sishiga  mos  ravishda  kamaymaydi,  aksincha 
o‘zgarmasdan qoladi. Chunki, pullar taklifidagi har bir o‘zgarish nafaqat 
investitsiyalar darajasiga, balki shaxsiy iste’molning hajmiga ham ta’sir 
qiladi.  Shaxsiy  iste’molning  hajmi  esa,  o‘z  navbatida,  nominal 
daromadlarning  dinamikasiga  mutanosib  ravishda  o‘zgarib  boradi. 
Natijada pullarga bo‘lgan talab har bir alohida olingan davr mobaynida 
barqaror miqdor sifatida saqlanib qoladi, pullar taklifi esa doimiy ravishda 
tebranib turadi.  
Umuman,  monetarizm  maktabi  vakillari  Markaziy  bank  pullar 
taklifini tartibga solish uchun real imkoniyatlarga ega
28
, degan xulosani 
himoya  qiladilar.  Ularning  fikricha,  inflatsiya  sof  pul  fenomeni  bo‘lib, 
ko‘p  omilli  jarayon  emas.  Monetarchilar  inflatsiyaning  yuzaga  kelish 
sababi sifatida pul massasining ishlab chiqarish hajmiga nisbatan yuqori 
sur’atlarda  o‘sishini  ko‘rsatadilar.  Inflatsiyaning  mohiyati  xususidagi 
qarashlaridan kelib chiqqan holda, ular, pul massasini tartibga solish yo‘li 
bilan  inflatsiyani  jilovlash  mumkin,  deb  hisoblaydilar  va  bu  vazifani 
faqatgina Markaziy bank bajara oladi
29
, degan fikr ilgari suriladi.  
J.  Keynsning  pul  massasining  iqtisodiy  tizimning  holatiga  ta’sirini 
tavsiflovchi  pul-kredit  siyosatining  uzatish  mexanizmi  to‘g’risidagi 
nazariyasi, uning pullar taklifi xususidagi qarashlariga sezilarli darajada 
oydinlik kiritdi.  Mazkur  nazariyaga  ko‘ra,  J.  Keyns,  foiz  stavkalarining 
rejali investitsiyalarga ta’sirini pul-kredit siyosati uzatish mexanizmining 
asosiy bo‘g’ini, deb hisobladi. Bunda pullar taklifining o‘sishi natijasida 
foiz  stavkasining  pasayishi  investitsiyalarning  muqobil  qiymatini 
pasaytiradi,  degan  xulosaga  kelindi.  Ayni  vaqtda,  foiz  me’yorining 
                                                            
25
  Фридмен М. Если бы деньги заговорили… Пер. с англ. – М.: Дело,  1999. – С. 100-101. 
26
 Фридмен М. Если бы деньги заговорили… Пер. с англ. – М.: Дело,  1999. – С. 117. 
27
 Friedman M. A theory  of consumption function,  NBER,  Princeton,  1957. – P. 238.  
28
 Фридмен М. Если бы деньги заговорили… Пер. с англ. – М.: Дело,  1999. – С. 132-134. 
29
 Фридмен М. Если бы деньги заговорили… Пер. с англ. – М.: Дело,  1999. – С. 113-114. 

---

66 
pasayib  borishi  bilan  firma  va  kompaniyalar  o‘zlarining  rejali 
investitsiyalari  hajmini  oshiradilar.  Bu  xarajatlar  rejali  xarajatlarning 
umumiy summasi bilan qo‘shilib, tovar zaxiralarining ko‘zda tutilmagan 
miqdorda  sarflanishiga  olib  keladi.  Firma va  kompaniyalar  esa,  bunday 
sharoitda  mahsulot  ishlab  chiqarishni  ko‘paytiradilar.  Bu  esa,  o‘z 
navbatida, milliy daromadning ko‘payishiga olib keladi.