Maxinbonu Radjabova 4-kurs 405 –guruh Amaliy iah Meyordagi va patologik rivojlanish nazariyasi

Maxinbonu Radjabova 4-kurs 405 
–guruh
Amaliy iah
tuzilishining yetilmaganligi bilan belgilanadi. Bu bilan bola miyasining 
jarohatlanish о‘chog‘i va og‘irligi orasida va nutq buzilishlarining kelib chiqishi 
chastotasi orasida aniq bir-biriga bog‘liqlikning yо‘qligi tushuntiriladi. 
Adabiyotlarda shunday nazariya keltirilgan, erta yoshlarda bolaning chap 
gemisferalarining hatto butunlay olib tashlaganda ham maxsus nutq buzilishlari 
kelib chiqmasligi mumkin. Bu holat bola miyasining plastikligi bilan, qolaversa 
bolaning yetilmagan miyasida biroz bir-biriga aralashganroq nutq zonalarining 
borligi bilan izohlanadi. Nerv tizimi plastikligi va nevronlar miyelinizatsiyalanishi 
darajasi orasida teskari bog‘liqlik mavjud: miyelinizatsiya qancha kam bо‘lsa, 
ya’ni ular qancha kam yetilsa plastikligi shuncha oshadi. Bu shunda namoyon 
bо‘ladiki, о‘zining jarohatlangan tomonida sinapsni (nerv hujayralari orasidagi 
aloqani amalga oshiruvchi) shakllantira olmaydigan nerv hujayrasining aksoni, uni 
sog‘lom yarim sharda shakllantirishi mumkin. Biroq bu faqat bir holatda amalga 
oshadi, agar miya pо‘stloq bо‘limlari miyelinizatsiyasi hali tugamagan bо‘lsa va 
sog‘lom yarim sharda barcha sinaptik hosilalar shakllanib bо‘lmagan bо‘lsa. Erta 
yoshlarda bola bosh miyasi pо‘stlog‘ining bir tomonlama jarohatlanishi kattalarga 
qaraganda о‘zgacha sifatli buzilishlarni keltirib chiqaradi. Agar kattalarda afaziya 
odatda dominant chap yarim shar jarohatlanishi natijasida yuzaga kelsa, bolalarda 
ular kо‘pincha ikkala yarim shar jarohatlanishi natijasida yuzaga keladi. Bundan 
tashqari, hatto о‘ng yarim sharlarning (odatda subdominant) jarohatlanishi nutq 
rivojlanishida ma’lum miqdordagi buzilishlarni keltirib chiqarishi mumkin. Bu 
holda, maktabgacha yoshda nutq buzilishlarini keltirib chiqaruvchi ekzogen-
organik omillarning rolini baholashda quyidagilarni hisobga olish muhim: vaqt, 
jarohat xarakteri va lokolizatsiyasi, bola nerv tizimining plastik xususiyati, 
shuningdek, miya jarohatlanish vaqtida nutq funksiyasining shakllanganlik 
darajasi. Nutq buzilishlari etiologiyasida nasliy omillar ham ma’lum ahamiyatga 
ega. Kо‘pincha ular hatto ahamiyatsiz omillar ta’siri ostida nutq patalogiyalarini 
yuzaga keltiruvchi «moyillik» vazifasini bajaradilar. Ayrim holatlarda nasliy 
omillar boshlovchi sabab sifatida ishtirok etadi. Masalan, adabiyotlarda shunday 

---