r∙s (eV)= 3·108 B·R (Tl·m) (4.22)
4.13. rasm. Sinxrotronning eng sodda chizmasi
Sinxrofazotron
Sinxrofazotron, sinxrotronning bir ko’rinishi bo’lib, proton zarrachasini tezlashtirish uchun mo’ljallangan. Koltso ko’rinishida tayyorlangan bo’lib, avtofazirovka prisipi asosida ishlaydi va o’zgarmas orbitaga ega. Protonlar yuqori chastotali elektr maydonida, vaqt davomida ortib boruvchi magnit maydonida tezlashtiriladi. Sinxrofazotron sinxrotronga nisbatan quyidagi farqga ega, sinxrotronda elektr maydoni o’zgarmas bo’lsa, sinxrofazotronda esa zarracha energiyasining ortib borishida ortib boradi. Bu farqning paydo bo’lishiga sabab tezlashtirilayotgan zarracha massalarining turlicha bo’lishligidir. Sinxrotronda yengil zarracha (elektron) tezlashtirilgani uchun butun tezlatish davomida orbitadagi aylanish chastotasi o’zgarmasdan qoladi, shu sababli kuchlanish chastotasi ham o’zgarmaydi. Proton og’ir zarracha bo’lganligi uchun energiyasining ortib borishi davomida aylanish chastotasi ham ortib boradi. Bu o’z navbatida kuchlanish chastotasining qiymatini sinxron ravishda ortirish kerakligiga olib keladi. Prortonning energiyasi yuqori qiymatlarga teng bo’lgan vaqtlarda, ya’ni eng chetki orbitalarda o’zgarmasdan qoladi natijada aylanish chastotasi ham o’zgarmas holatiga keladi. Bunda sinxrofazotron sinxrotron kabi ishlaydi va u proton sinxrotroni deb yuritiladi.
Sinxrofazotron va sinxrotron orasidagi farqlardan yana biri sinxrofazotronda radiatsion nurlanishga sarflangan energiya unchalik katta emas va u tezlatish jarayoniga ta’sir ko’rsatmaydi. Masalan, tezlashtirilgan protonning energiyasi 10 GeV, orbita radiusi 30m bo’lgan holda, bir marta to’liq aylanishda yo’qotilgan energiya 0,005eV ga teng bo’ladi. Sinxrotronda esa xuddi shu parametrlar uchun yo’qotilgan energiya 29,5 MeV ga tengdir.
Sinxrofazotronda zarrachalarni orbitalarda turg’unlik holatini ta’minlash kuchsiz va kuchli fokuslash orqali amalga oshiriladi. Sinxrofazotronda tezlatish moslamasi sifatida hajmiy rezonator va dreyf trubkalari ishlatiladi. Agar kuchlanish chastotasi kichik soha oralig’larida o’zgarsa, bunda rezonatorlardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. 4.14-rasmda hajmiy rezonatorning tuzilishi ko’rsatilgan. 4.14-rasmda 1-rezonator, 2-tezlashtirish oralig’i, 3-ferrit halqalari, 4-vakuum kamerasi, 5-va 6-koaksial kabellar. Koaksial kabellar yordamida (5 va 6), tezlashtirish oralig’iga(2) elektr maydoni beriladi. Ferrit halqalari qo’shimcha induktivlikni hosil qiladi. O’zgarmas tok ta’sirida magnitlanadi va ferrit halqasining magnit singdiruvchanligi o’zgaradi. Natijada rezonatorning hususiy chastotasi o’zgaradi:
(4.23)
Do'stlaringiz bilan baham: |