Mavzusidagi bitiruv malakaviy ishi

4.5. Mikrotron

Siklotronda elektronlarni tezlatib bo’lmaydi, sababi ular tez relyativistik tezlikka erishadilar. Shunga qaramay shunday tezlatkichlar mavjudki ularda elektronlar bir jinsli magnit maydonida elektr maydon impulsi bilan tezlatiladi. Bunday turdagi tezlatkichlarni mikrotron deyiladi (ba’zan elektron siklotroni deb ham aytiladi). Mikrotronda zarracha tezlatkich kamerasiga magnit maydonning markaziy qismiga kiritilmasdan balki chetiga kiritiladi.Zarracha chiqish joyiga kovak(ichi bo’sh) tezlatuvchi rezonator joylashtiriladi.Reznatorda zarracha har bir aylanishida elektronning tinchlikdagi energiyasiga aniqteng bo’lgan 0,511 MeV energiya oladi. Elektronning n-chi aylanish davri T_n birinchi aylanish davriga karrali bo’ladi:

_(4.17)

Shuning uchun ham elektron har bir aylanishda rezonatorga tezlatish momentida tushadi.Mikrotronda elektronlar radiusi oshib boruvchi aylana b o’yicha harakatlanib, hamma aylanalar rezonator ichida bir-biriga tegadi (4.8-rasm).Mikrotronlar impuls rejimida ham, uzluksiz rejimda ham ishlay oladi.Ushbu tezlatkichlarda erishilgan chegaraviy energiya 50-100 MeVlar atrofida baholanadi.Energiyaning keyingi oshishiga magnit maydoniga qo’yiladigan shartlar halaqit beradi.Hozirgi kunda mavjud bo’lgan mikrotronlar 4 dan 30 MeV gacha bo’lgan energiyaga egadirlar. Energiya oshishi bilan mikrotronlarda intensivlik keskin tushadi. Masalan 13 MeV energiyali mikrotron impulsda 100 mA, 30 MeV energiyali mikrotronda esa atiga 0,05 mA tok beradi. Odatda o’rtacha tok impuls qiymatidan uch tartibgacha kamdir. Mikrotronning afzalliklariga elektronlar dastasi chiqishining soddaligi, dastaning yuqori monoenergetikligi(faqat elektrostatik tezlatkichlarga yon beradi) va past energiyalarda yetarlicha yuqori intensivlilikka ega bo’lishlari kiradi. Shuning uchun ham past energiyalarda mikrotron perspektiv turdagi elektron tezlatkich hisoblanadi.Hozirgi kunda mikrotron respublikamizning Samarkand davlat universitetida mavjud bo’lib, uning parametrlari quyidagicha: maksimal orbitalar soni – 22; birinchi tezlatish rejimida elektronlar maksimal energiyasi – 13 MeV; ikkinchi tezlatish rejimida – 22,5 MeV; birinchi rejimdagi o’rtacha tok 30 mkA gacha; ikkinchi rejimda 20 mkA gacha; impuls toki 20 mA; impuls tokining davomiyligi – 2,3 mks; iste’mol qiladigan quvvat – 20 kVt.