Mavzusidagi bitiruv malakaviy ishi

4.4. Yadro fizika institutining U-115va U-150 tsiklik tezlatkichlarning asosiy xarakteristikalari

Hozirgi kunda O’zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining Yadro fizikasi institutida U-150-II tipdagi siklotron mavjud bo’lib, bu tezlatkichda fundamental yadro fizikasi, radiatsion materialshunoslik, yadroviy radiokimyo, radiobiologiya va tibbiyot sohalarida ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. 4.7-rasmda yadro fizika institutidagi U-150-II siklotronining umumiy ko’rinishi tasvirlangan.

Ushbu tezlatkichda protonlar - 8 – 20 MeV, deytronlar 10 – 20 MeV, ³Ne ionlari - 20 – 40 MeV va alfa-zarralar - 20 – 40 MeV energiya diapazonlarida tezlatiladi. 4.2-jadvalda U-150-2 klassik siklotronida tezlashtiriladigan zarrachalarning parametrlari berilgan.

Bir qator ko’rsatkichlar bilan birgalikda zarralar dastasini intensiv ravishda hosil bo’lishiga qarab U-150-II tezlatkichi mustaqil hamdo’stlik (SNG) davlatlardagi boshqa shu kabi tezlatkichlardan afzalligi bilan ajralib turadi.

4.7-rasm. Yadro fizika institutidagi U-150-II tsiklotroni

Hozirgi vaqtda U-150-II siklotroni ⁵⁷So radionuklidini olishda ishlatilmoqda. Energiyasi ~20 MeV bo’lgan proton zarrachasi ⁵⁸Ni nishoniga kelib tushadi va turli ko’rinishdagi yadro reaksiyalarini yuzaga keltiradi. ⁵⁷So radionuklidining hosil bo’lish kesimining katta bo’lishligi, uni olish imkonini beradi.

4.2-jadval. U-150-2 klassik siklotronining xarakteristikasi

Tezlatilayotgan zarralar turi	Energiya diapazoni, MeV	Zarralar oqimining tok kuchi(kamera ichida), mkA	Zarralar dastasini chiqarilgan toki, mkA
Proton	8 - 20	≤600	≤4
Deytron	10 - 20	≤150	≤2
^3Ne ioni	20 - 40	≤150	≤2
^4Ne ioni	20 - 40	≤200	≤3

• 
  U-150-II tezlatkichini fizikaviy tarzda ishga tushirilishi 1964 yilda amalga oshirildi, shu paytdan boshlab unda ilmiy tadqiqot ishlari o’tkazilib kelinmoqda.
  

1991-yilda U-150-II tezlatkich negizida Ilmiy ishlab chiqarish korxonasi "TEZLATKICH" tashkil etildi, hozirgi kunda ushbu korxona radioizotop mahsulotlarni jumladan, So-57 radionuklidini ishlab chiqarib xorijiy davlatlarga eksport qilmoqda.

U-150-II telatgichining zarralar dastasidan foydalanish yordamida quyidagi tadqiqotlar olib borilmoqda:

• 
  fundamental yadro fizika sohasida - yadro reaksiyalarni o’rganish asosida yadroni tuzilishi xamda yadro reaktsiyalarning mexanizmlari xaqida batafsil ma’lumotga ega bo’lish maqsadida;
  
• 
  radiatsiyaviy materialshunoslik sohalarida- Yuqori energiyali zaryadlangan zarralar, tez neytronlar va gamma nurlantirishni oqimlari ta’sirida turli materiallarni holat ko’rsatkichlarini o’zgarishini tadqiq etish;
  
• 
  Yadroviy radiokimyo, radiobiologiya va tibbiyot sohalarida- Radionuklidlar ehtiyoj seziladigan turli sohalarda jumladan, ishlab chiqarish sanoatida, asbobsozlikda, nishonli birikmalarni ishlab chiqarishda, diagnostika va terapevtik radionuklidli preparatlarda qo’llaniladigan radionuklidlarga (jumladan, Co-57, Ga-68, Pd-103) ishlov berish usullarini ishlab chiqish.