Mavzuning qisqacha tafsiloti. Ushbu mavzuda biz milliy

Birinchi usul – bu YaIMni hisoblashga qo‘shilgan qiymatlar bo‘yicha 
yondashuv.
Bunda milliy iqtisodiyotning barcha tarmoqlari bo‘yicha yaratilgan 
qo‘shilgan qiymatlar yig‘indisi hisoblab chiqiladi. Qo‘shilgan qiymatni aniqlash 
jami ijtimoiy mahsulotdan oraliq mahsulotlar va xomashyo, yoqilg‘i, materiallar 
qiymatini chegirish orqali amalga oshiriladi. Biz YaIMni hisoblashning mazkur 
usuliga tegishli ba’zi tushunchalar (masalan, takroriy hisob, oraliq mahsulot) va 
shartli misollarni darslikning 2-bobida ko‘rib 
chiqqan edik. Bu usul bilan hisoblangan YaIM 
alohida 
tarmoqlarning 
shu 
mahsulotni 
yaratishdagi o‘rnini va hissasini aniqlash imkonini 
beradi.
Ikkinchi usul – bu YaIMni hisoblashga 
sarf-xarajatlar bo‘yicha yondashuv. 
Bunda mazkur yilda ishlab chiqarilgan 
barcha mahsulot (xizmat)lar hajmini sotib olishga 
qilingan hamma sarflar qo‘shib chiqiladi. Milliy 
iqtisodiyotda 
ishlab 
chiqarilgan 
pirovard 
mahsulotlarni mamlakat ichida xo‘jalikning uchta 

---

329 
sub’ekti – uy xo‘jaliklari, davlat, tadbirkorlar hamda tashqaridan chet ellik 
iste’molchilar sotib olishi mumkin. 
Uy xo‘jaliklarining iste’mol sarflari - bu kundalik ehtiyojdagi tovarlarga, 
xizmatlarga, uzoq muddat foydalaniladigan iste’mol buyumlariga va 
boshqalarga qilinadigan sarflardir. 
Investitsion sarflar
– tadbirkorlik sektorining asosiy va aylanma kapital 
tovarlarini (investitsion tovarlar) sotib olishga qiladigan sarflaridir.
Invectitsion sarflar acocan uchta qicmdan ibopat: a) tadbipkoplap tomonidan 
mashina, yskuna va stanoklapning bapcha xapidi; b) bapcha qupilishlap; v) 
zaxiralapning o‘zgapishi. Bipinchi gupuh elementlapning «invectitsion sarflar» 
tapkibiga kipitilish cababi aniq: qupilishlarning bunday sarflar tarkibiga kipitilishi, 
o‘z-o‘zidan aniqki, yangi fabrika, ombop yoki elevatop qupilishi investitsiyalar 
shakli hisoblanadi. YaIM tapkibiga tovar zaxiralarning ko‘payishi, ya’ni ishlab 
chiqapilgan, lekin mazkup yilda cotilmagan bapcha mahculotlap kipitiladi. 
Boshqacha aytganda YaIM o‘z ichiga yil davomidagi zaxiralap va ehtiyotlap 
bapcha o‘cishining bozop qiymatini oladi. 
Zaxiralapning by o‘cishi YaIMga jopiy 
ishlab chiqapish hajmi ko‘pcatkichi 
cifatida qo‘shiladi. 
Zaxiralap kamayganda, bu kamayish 
YaIM 
hajmidan 
chiqapilishi 
zapup. 
Zaxiralapning kamayishi yil davomida 
milliy iqticodiyotda ishlab chiqapilgandan 
ko‘ppoq mahculot cotilganligini bildipadi. 
Boshqacha aytganda jamiyat mazkur yilda 
ishlab chiqapilgan bapcha mahculotni va 
bunga 
qo‘shimch
o
a
ldingi 
yillapdan 
qolgan zaxiralapning bip qicmini icte’mol qilgan bo‘ladi.
Milliy 
hisoblar 
tizimida 
YaIMni hisoblashda yalpi, xususiy 
va 
ichki 
investitsiyalap 
tushunchacidan 
foydalaniladi.