Mavzuning qisqacha tafsiloti. Ish

Tarif 
stavkalari
tegishli razryadga ega 
bo’lgan 
ishchining 
mehnatiga to’lanadigan 
haq miqdorini belgilab 
beradi. 

---

Raqobatning turli sharoitlarida ish haqining shakllanishi
212 
emas. Qachonki bu manfaatlarbir-biridan ajralsa, printsipal-agent muammosi 
yugaza keladi. Ishchilar kelishib olingan muddatdan kamroq ishlash, ruxsatsiz 
ish ta’tillari olish kabi ishlashdan bo’yin tovlash holatlari orqali o’z 
daromadlarini oshrishni ko’zlashlari mumkin. Ular, shuningdek, daromatlarini 
qisqartirmagan holatda to’lanadigan ish soatlari davomida ta’tillar olish orqali 
o’z ham ko’proq foydaga erishishni ko’zlashlari mumkin. Mahsulot omboridagi 
tungi qorovullarda o’ziga belgilangan topshiriqni bajarmay vaqtini kitobo’qish 
bilan o’tkazsa yoki ishda barvaqtroq jo’nab ketish holatlari kuzatilishi mumkin. 
Baz’an aniq miqdordagi iah haqi tayinlangan boshqaruvchilar kompaniya ishlari 
bilan shug’ullanmay vaqtini o’rtoqlari bilan o’tkazishi mumkin. 
Korxonalar (printsipallar) bundan ishga panja ostidan qarash hollariga chek 
qo’yish yoki bartaraf etish uchun foydali usullardan foydalanadi. Ulardan biri 
ishchilarni doimiy kuzatib borish, ammo ishchilarni doimiy kuzatib borish 
murakkab va ma’lum miqdordagi harajatni talab etadigan ishdir. Qorovulni 
ishini nazorat qilish uchun yana boshqa ishchini yollash esa mahsulot 
saqlanadigan omborni qo’riqlash uchun sarflanadigan harajatni ko’paytirib 
yuborishi mumkin. Printsipal-agent muammosini hal etishni yana bitta usuli 
mehnatga 
haq 
to’lashning rag’batlantiruvchi tizimi bo’lib, ishchini 
imkoniyatlaridan yana ko’proq foydalanishini ta’minlaydi. Mehnatga haq 
to’lashda bunday rag’batlantirish tartibi quyidagilarni o’z ichiga oladi; 
vositachilik badallari, mualliflik gonorarlari, mukofotlar, aksiya optsiyonlari va 
foydani baham ko’rish va yuqori miqdordagi ish haqlari ko’rinishida bo’lishi 
mumkin. 

Ishbay Asosida Haq To’lash Stavkalari 

Ishbay asosida haq to’lash stavkalari ishchi ishlab chiqaradigan mahsulotning 
har bir donasiga muvofiq to’lanadigan kompensatsiyalar. Agar printsipal ya’ni 
boshqaruvchi yoki ish beruvchi meva teruvchilarga 
ularning ish haqlarini Ish-Haqini Belgilanishi bushelda 
(bushel - Angliyada 36.3, Amerikada 35.2 litrga teng 
sochiluvchan 
narsalar 
o’lchovi) 
yoki 
yozuv 
mashinasida ishlovchi ayolga (mashinistka) u yozib 
chiqqan ishning varaq hisobida haq to’laganda edi, 
ishlashdan bosh tovlash kabi muammolarga duch 
kelmagan bo’lar edi. 
Vositachilik Badallari va Mualliflik 
Gonorarlari 
Ishbay asosida haq to’lash stavkalaridan farqli 
o’laroq, vositachilik badallari va mualliflik gonorarlari ularga to’lanadigan pul 
mablag’larini savdoning qiymatiga bog’lab qo’yadi. Sug’urta agentlari, birja