Mavzuning qisqacha tafsiloti. Biz siz bilanushbi darsda

Iqtisodiy bilimlarning 
vujudga kelishi va iqtisodiy 
fanlarning shakllanishi
Iqtisodiy 
jarayon 
sirlarini 
bilishga 
qiziqish 
juda 
qadim 
zamonlarda ham mavjud bo‘lgan. Iqtisodiyotga oid bilimlar antic dunyoning 
2
Campbell R. McConnell, Stanley L. Br ue. Economics: Tamoyillar, muammolar va siyosat. O’n ettinchi Nashr. 19 
–20 b
Abu Nasr Muhammad ibn 
Muhammad ibn Tarxan ibn 
Uzlag al – Farobiy. 160 dan ortiq 
asarlar yaratgan. “Fozil odamlar 
shahri” asarida mamalakatni 
boshqarish, hokimlar faoliyati, 
iqtisodiyotni olib boorish bilan 
bog’liq muhim g’oyalar 
keltirgan 
1 – savol
 

---

 
8 
ko‘zga ko‘ringan olimlari Ksenofont, Platon, Aristotel shuningdek, qadimgi Misr, 
Xitoy, Hindiston va Markaziy Osiyo muttafakkirlari asarlarida ham uchraydi. 
Masalan, ming yillar osha bizga yetib kelgan Qur’oni 
Karimni, Hadislarni, Qobusnomani, bobokalonlarimiz Abu Ali 
Ibn Sino, Abu Nosir Forobiy, Abu Rayxon Beruniy, Alisher 
Navoiy, Mirzo Ulug‘bek asarlarida insonning yashashi uchun 
tabiat ehsonlari yetarli emasligi, shuning uchun ularni yaratish 
maqsadida mehnat qilish lozimligi boz-boz uqtirilgan. 
Ular tomonidan inson o‘zi uchun zarur bo‘lgan iste’mol 
buyumlarning barchasini shaxsan o‘zi yaratolmasligini, 
shuning uchun bir-biri bilan iqtisodiy aloqada, munosabatda 
bo‘lishlari ob’ektiv zaruriyat ekanligini qayd qilingan.
Ayni vaqtda mazkur manbalarda doimo xo‘jaliklarning 
barcha turlarida (uy, shahar, davlat) daromadi bilan xarajatlari 
muvozanatiga katta e’tibor berish lozimligi, pulning mazmuni 
va uning kelib chiqish sabablari yoritilgan.
Aristotel 
birinchi 
bo‘lib 
bir 
qator 
iqtisodiy 
kategoriyalarni asoslab, ularning o‘zaro bog‘likligini ko‘rsatadi. U tovarning ikki 
tomonini (xususiyatini) ko‘rsatib, ayriboshlash nisbatini asoslaydi, pulning kelib 
chiqishi va vazifalariga o‘zining qarashlarini bayon qiladi. 
Qadimgi dunyo olimlari iqtisodiyotni izchil o‘rganish asosida uning ko‘pgina 
qonun-qoidalarini, tushunchalarini yoritib bergan bo‘lsa ham, u 
davrda iqtisodiy fan ilmiy bilimning alohida sohasi sifatida 
shakllanmagan.
Iqtisodiy hayot sirlarini bilish va shu yo‘ldagi faoliyatning 
asosiy 
yo‘nalishlarini 
aniqlashga 
intilish 
juda 
qadim 
zamonlardan mavjud bo‘lib, bu intilish 
iqtisodiy faoliyatni tartibga solish, uni 
kishilarga 
kerak 
bo‘lgan 
tomonga 
yo‘naltirishga ijobiy ta’sir etish zaruriyatidan 
kelib chiqqan. 
Iqtisodiyotga oid bilimlarga dastlab, antik dunyoning 
ko‘zga ko‘ringan olimlari Ksenofont, Platon, Aristotel 
asarlarida, shuningdek, qadimgi Misr, Xitoy, Hindiston va 
Markaziy Osiyo olimlarining asarlarida e’tibor qaratilgan edi. 
Biz ming yillar osha bizgacha etib kelgan muqaddas 
Qur’oni Karim, hadislar, Qobusnoma, Ibn Xoldun asarlari, bobolarimiz Abu Ali 
Ibn Sino, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayxon Beruniy, Alisher Navoiy, Mirzo 
Ulug‘bek asarlarini o‘qir ekanmiz, ularda insonning yashashi uchun tabiat 
ehsonlari etarli emasligi, ijodiy mehnat qilish kerakligi qayta-qayta uqtirilganligiga 
yana bir karra amin bo‘lamiz. Jumladan, arab mutafakkiri Ibn Xoldun 
Abdurahmon Abu Zayd (1332-1406)ning iqtisodiyot bilimlarini rivojlantirishdagi 
hissasi juda kattadir. U o‘zining 1370 yilda yozilgan «Kitob-ul-ibar» («Ibratli