Tuzilishiga ko’ra jinoyat tarkiblari quyidagilarga bo’linadi:
a). moddiy tarkib jinoyatni ob’ektiv tomoni ijtimoiy xavfli qilmishdir
ro’yxatini aks ètiruvchi va shu qilmishlar sababli vujudga keladigan zararli oqibatlar
ko’rsatib beruvchi jinoyat tarkiblari;
b). formal tarkib jinoyatini ob’ektini tomoni odatda bitta ijtimoiy
xavfli
qilingan bayon qyushb, jitsoyat tamom bo’lgan paytni aniqlab bersada, uning zararli
oqibatlarini albatga ko’rsatib beravermaydigan jinoyat tarkiblaridir. (Masalan,
«Temir yo’liing harakatlanadigan tarkibini, havo, dengiz yoki daryo kemasini olib
qochish yoki ègallab olish» to’g’risidagi Jinoyat Kodeksining 264-moddasi).
v). kesik tarkibli jinoyatlar — ob’ektiv tomoni tamom bo’lmagan ijtimoiy
xavfda qilmishni tasvirlaydi va u ketidan zararli oqibatlarni keltirib chiqarmasada,
uni tugallangan jinoyat sifatida baholaydi.
Jinoyat tarkibini barcha èlementlari muhim ahamiyatga èga bo’ladi va agar
ulardan birortasi bo’lmasa, jinoyat tarkibi ham bo’lmaydi. Jinoyat tarkibi
èlementlarining mavjudligini tasdiqlovchi dalillarni to’plash va isbotlash surishtiruv
organlarining bosh vazifasidir. Jinoyat tarkibining ahamiyati shundan iboratki, u
qilmishning ijtimoiy xavflilik mohiyatini, ushbu qilmishni sodir ètgan shaxs
aybining dara-jasini jinoiy javobgarlik turini va jazoni to’g’ri belgilashga xizmat
qiladi.
Jinoiy javobgarlik — bu jamiyatda qabul qilingan hukuq normalariga zid
harakatlar kilgan aybdor shaxs uchun sudlanganlik oqibatlardan iborat. Jinoyat
tarkibi barcha alomatlarini o’zida aks èttirgan qilmishni sodir ètish jinoiy
javobgarlik uchun asos bo’ladi. Faqat jinoyat qonunlariga zid qilmishlar uchunginga
jinoiy javobgarlik yuzaga keladi.
Jinoiy jazo — jinoyat sodir ètishda aybli deb topilgan shaxsga nisbatan davlat
nomidan sud hukmi bilan qullaniladigan va mahkumni qonunda konunda nazarda
tutilgan muayyan huquq va èrkinliklardan mahrum qilish yoki ularni cheklashdai
iborat majburlov chorasidir (Jinoyat Kodeksining 42-moddasi).
Jinoiy jazo maxsus qism normalaridagi sanktsiyalarni ko’llashdan iborat.
Jinoyat javobgarlik tushunchasi jinoiy jazo tushunchasi bilan bir xil ma’noni
anglatmaydi:
1). vaqt bo’yicha jinoiy javobgarlik hamisha jinoiy jazodan oldinda yuradi;
64
2). jinoiy javobgarlik jazosiz ham bo’lishi mumkin (masalan, shartli hukm
qilinganda);
3). jinoiy javobgarlik jinoiy qilmishning ob’ektiv huquqiy oqibatidir va
binobarin, biror-bir kimsaning xohish-irodasisiz, aotomatik suratda, jinoiy
qonun bilan ziddiyatga borgan zahoti vujudga keladi.
Jinoiy jazo sub’ektiv xarakterga èga bo’lib, uning vujudga kelishi va xajmi
maxsus vakolatli organlar irodasiga boglik.
4). jinoiy javobgarlik huquqqa zid qilmishni sodir ètishda aybdor bulgan
shaxsni davlat nomidan qoralashdan iborat. Bundan farkli o’laroq, jinoiy jazo
sanktsiya ko’rsatgan jazolarni ko’llash bilan sud hukm bo’yicha tayinlanadigan
davlat ta’siri (majburlovi) chorasidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |