Мавзу;Маъмурий хукукниннг асосий тушунчалари

Jinoyat belgilari: 

Jinoyatning birinchi belgisi – ijtimoiy xavflilik. Ijtimoiy xavflilik jinoyatning 

èng muhim belgilaridan biri hisoblanib, aynan shu bilan u ma’muriy xati-harakatdan 

farqlanadi- Ijtimoiy xavflilik mohiyati va darajasiga karab jinoyatlar quyidagalarga 

bo’linadi: 

a).    ijtimoiy      xavf      katta      bo’lmagan      jinoyatlar,      ular      uchun  qonunda 

ozodlikdan mahrum qilishga nisbatan engilroq jazo nazarda tutilgan; 

b).    uncha  ogir  bo’lmagan  jinoyatlar  ular  uchun  qonunda  besh  yildan  ko’p 

bo’lmagan  muddatga  ozodlikdan  mahrum  qilish  tarzidagi  jazo,  shuningdek, 

èxtiyotsizlik  orkali  sodir  ètilib,  qonunda  ozodlikdan  mahrum  qilish  tarzidagi  jazo 

nazarda tutilgan; 

v).  ogir,  kasddan  sodir  ètilgan  jinoyatlar,  ular  uchun  qonunda  besh  yildan 

ortiq,  lekin  o’n  yiddan  ko’p  bo’lmagan  muddatga  ozodlikdan  mahrum  qilish 

tarzidagi jazo nazarda tutilgan; 

g).  o’ta  ogir,      qasddan  sodir  ètilgan  jinoyatlar,      ular  uchun  qonunda  o’n 

yildan ortiq muddatga ozodlikdan mahrum qilish yoki o’lim jazosi nazarda tutilgan. 

Jinoyat Kodeksining 15-moddasida jinoyatlarni tasnifi kursatib berilgan. 

Jinoyatning  ikkinchi  belgisi    uning    xukukka  xilofligidadir.  Ushbu  belgiga 

muvofiq  u  yoki  bu  qilmish,  agar  jinoyat  qonunida  uni  sodir  ètish  taqiqlangan 

bo’lsagina, jinoiy kilmish deb topilishi mumkin. Paradoksga qarangki, hatto qilmish 

ochiq  ijtimoiy  xavfli  xarakterga  èga  bo’la  turib,  ayni  paytda  Jinoyat  Kodeksida 

tegishli  modda  bo’lmasa,  mazkur  qilmish  jinoyat  deb  topilishi  mumkin  èmas. 

Haqiqatan  ham  o’zi  yo’q  bo’lgan  «qonunnn  buzish»  mumkinmi?  Masalan,  xuddi 

shu  sababdan  ayollarga  hamla  qilib,      boylik  orttirish    maksadida  ularning      o’rim   

sochlarini      qirqib      ketuvchi      shaxslar      uzoq  vaqtgacha  jazodan  qutulib 

yurishgandi. 

Aybni mavjudligi  jinoyatning uchinchi   belgisidir.   Uning mohiyati shundan 

iboratki,  ijtimoiy  xavfli,  jinoyat  qonun  bilan  taqiqlangan  qilmish  faqat  uni  sodir 

ètgan shaxsning aybi isbotlanganidan keyingina jinoyat deb hisoblanadi. 

Jinoyatning to’rtinchi belgisi  uning jazolanishidan   iborat. Shuni kayd ètish 

joizki, bu belgi xamisha ham mustaqil belgi sifatida  ajratib   ko’rsatilavermaydi. U 

jinoyatning      ikkinchi  belgi-  huquqqa  qarshi  karatilganlik  alomatini  to’ldiradi,  deb 

xisoblashadi.  Biroq  bunda  Jinoyat  Kodeksida  jazolash  ko’zda  tutilgan  qilmishlar 

jinoyat deb xisoblanishi «unitib» qo’yiladi. 

Sanab  utilgan  belgilar  jinoyatlarning  mohiyatini  ochib  beruvchi  muxim 

tavsiflardir.  Ijtimoiy  xavflilik  mohiyatini,  noqonuniy  qilmishni  sodir  ètgan 

---

 

60 

shaxsning  ayblilik darajasini  aniqlash,  jazo  hajmini  belgalash  uchun  jinoiy  qilmish 

bo’yicha  bir  qator  qo’shimcha  ma’lumotlarni  aniqlash  kerak  bo’ladi.  Bu 

ma’lumotlar jinoyat tarkibini tashkil ètadi. 

Jinoyat-tarkibi  -  bu  ijtimoiy  xavfli  qilmishning  ob’ektiv  va  sub’ektiv 

èlementlari yig’indisidan iborat. Jinoyat tarkibini aniqlash uni tug’ri baholash uchun 

kerak bo’ladi. 

Jinoyatlarni  baholash  sodir  ètilgan  jinoiy  qilmish  bilan  sodir  ètilgan 

taqiqlangan  kilmish  bayoni  ifodalangan  va  jazo  xajmi  belgilanadigan  Jinoyat 

Kodeksi  moddasi  o’rtasidagi  muvofiqlikni  topishdan  iborat.  Masalan,  birovning 

mulkini  ugirlash  jinoyatini  sodir  ètilgan.  Ushbu  noqonuniy  qilmish  bayoni  va  shu 

bo’yicha  jazo  xajmi  Jinoyat  Kodeksining  169-moddasida    keltirilgan.  Unga  ko’ra 

ushbu  kilmish  «o’girlik»  deb  baholanadi.  Mulkni  ochiqdan-ochiq  talon-taroj  qilish 

Jinoyat Kodeksining 66-moddasiga binoan «talonchilik» deb baholanadi.