Mavzular ro`yxati

2. Oksidlanish–qaytarilish reaksiyalarini tenglash usullari.
Oksidlanish–qaytarilish reaksiyalarini tenglashtirishning ikki xil usuli bor: elektron–balans usuli va ionli–elektron (yarim reaksiya) usuli.
1. Elektron–balans usuli–bu usulning asosida, qaytaruvchi yo`qotgan elektronlarning umumiy soni, oksidlovchi biriktirib olgan elektronlarning umumiy soniga teng bo`lishi kerak. Masalan, kislotali sharoitdagi reaksiya.

Oksidlanish jarayoni S⁺⁴ – 2e^– = S⁺⁶ 2 5
Qaytarilish jarayoni Mn⁺⁷ + 5e^– = Mn⁺² 5 2
2KMnO₄ + 3H₂SO₄ + 5Na₂SO₃ = 2MnSO₄ + 5Na₂SO₄ + K₂SO₄ + 3H₂O
2. Ion–elektronli usul–bu usulda oksidlovchi, qaytaruvchi va ularning reaksiya mahsulotlari ion holida yozilib, keyin yarim reaksiyalar tenglamasi tuziladi. Kuchli elektrolitlar ion holida, kuchsiz elektrolitlar, gazlar va cho`kmalar esa molekula holida yoziladi.
1–qoida.
[O] + 2H⁺ + 2e^– = H₂O
MnO₄^– + 8H⁺ + 5e^– = Mn⁺² + 4H₂O
2–qoida.
[O] + 2H⁺ + 2e^– = 2OH^–
MnO₄^– + 2H₂O + 3e^– = MnO₂ + 4OH^–
3–qoida.
H₂O – 2e^– = [O] + 2H⁺
SO₃^–2 + H₂O – 2e^– = SO₄^–2 + 2H⁺
4–qoida.
2OH^– – 2e^– = [O] + H₂O
SO₃^–2 + 2OH^– – 5e^– = SO₄^–2 + H₂O
Masalan:
KMnO₄ + H₂SO₄ + Na₂SO₃ → MnSO₄ + Na₂SO₄ + K₂SO₄ + H₂O
a) MnO₄^– + SO₃^–2 + 2H⁺ → Mn⁺² + SO₄^–2 + … (1)
MnO₄^– → Mn⁺² (1) SO₃^–2 → SO₄^–2 (2)
b) MnO₄^– + 8H⁺ → Mn⁺² + 4H₂O SO₃^–2 + H₂O → SO₄^–2 + 2H⁺
c) MnO₄^– + 8H⁺ + 5e^– → Mn⁺² + 4H₂O SO₃^–2 + H₂O – 2e^– → SO₄^–2 + 2H⁺
MnO₄^– + 8H⁺ + 5e^–→ Mn⁺² + 4H₂O 5 2
SO₃^–2 + H₂O – 2e^– → SO₄^–2 + 2H⁺ 2 5
d) 2MnO₄^– + 16H⁺ + 5SO₃^–2 + 5H₂O = 2Mn⁺² + 8H₂O + 5SO₄^–2 + 10H⁺
2MnO₄^– + 5SO₃^–2 + 6H⁺ = 2Mn⁺² + 5SO₄^–2 + 3H₂O
e) 2MnO₄^– + 5SO₃^–2 + 6H⁺ = 2Mn⁺² + 5SO₄^–2 + 3H₂O
2K⁺ + 10Na⁺ + 3SO₄^–2 = 2SO₄^–2 + 10Na⁺ + 2K⁺ + SO₄^–2
f) 2KMnO₄ + 3H₂SO₄ + 5Na₂SO₃ = 2MnSO₄ + 5Na₂SO₄ + K₂SO₄ + 3H₂O


3. Oksidlanish–qaytarilish reaksiyalariga eritma muhitining ta`siri.
Eritmalarda OQR kislotali, neytral yoki ishqoriy muhitda borishi mumkin. Eritmaning muhiti atomlar oksidlanish darajalarining o`zgarishiga katta ta`sir ko`rsatadi. Masalan, MnO₄^– qaytarilish mahsulotlari muhitga bog`liq holda turlicha bo`lishi mumkin.

	→ H^+	→ Mn^+2	rangsiz eritma
MnO4^– → pushti rangli eritma	→ H2O	→ MnO2	qo`ng`ir cho`kma
	→ OH^–	→ MnO4^–2	yashil rangli eritma

Eritmalarga kislotali muhit berish uchun, odatda, H₂SO₄ ishlatiladi. Masalan:
2KMnO₄ + 3H₂SO₄ + 5Na₂SO₃ = 2MnSO₄ + 5Na₂SO₄ + K₂SO₄ + 3H₂O
Eritmalarga neytral muhit berish uchun, odatda, H₂O ishlatiladi. Masalan:
2KMnO₄ + 3Na₂SO₃ + H₂O = 2MnO₂↓ + 3Na₂SO₄ + KOH
Eritmalarga ishqoriy muhit berish uchun, odatda, KOH yoki NaOH ishlatiladi. Masalan:
2KMnO₄ + Na₂SO₃ + 2NaOH = Na₂MnO₄ + Na₂SO₄ + K₂MnO₄ + H₂O
Oksidlovchi va qaytaruvchilar doimo o`zaro ekvivalent miqdorlarda reaksiyaga kirishadi.
Oksidlovchining ekvivalenti deb, OQR natijasida oksidlovchining qabul qilgan 1 mol elektronlariga mos keladigan miqdoriga aytiladi. Oksidlovchining ekvivalent massasi:

Qaytaruvchining ekvivalenti deb, OQR natijasida qaytaruvchining bergan 1 mol elektronlariga mos keladigan miqdoriga aytiladi. Qaytaruvchining ekvivalent massasi:

Bu yerda, Mr–oksidlovchi yoki qaytaruvchining molyar massasi, n – oksidlovchi qabul qilgan yoki qaytaruvchi bergan elektronlar soni.
Bitta oksidlovchi yoki qaytaruvchining reaksiya sharoiti va muhitiga bog`liq holda turlicha bo`ladi. Masalan, KMnO₄ ning ekvivalent massasi kislotali muhitda molyar massasining 1/5 qismiga, neytral muhitda 1/3 qismiga, ishqoriy muhitda esa uning o`ziga teng bo`ladi:
a) MnO₄^– + 8H⁺ + 5e^– → Mn⁺² + 4H₂O
.
b) MnO₄^– + 2H₂O + 3e^– = MnO₂ + 4OH^–
.
c) MnO₄^– + e^– = MnO₄^–2
.


Oksidlanish–qaytarilish_reaksiyalari'>Mavzuga oid tayanch iboralar.

1. Oksidlanish–qaytarilish reaksiyalari–elementlarning oksidlanish darajasi o`zgarishi bilan boradigan reaksiyalar.

2. Oksredmetriya va redoksmetriya–OQR ga asoslangan bo`lib, eritmadagi oksidlovchi va qaytaruvchining miqdorini hajmiy analiz bilan aniqlash usuli.
3. Oksidlanish darajalari o`zgarmaydigan reaksiyalar–asosan neytrallanish, almashinish, ayrim birikish va ajralish reaksiyalari.
4. Oksidlanish darajalari o`zgaradigan reaksiyalar–asosan o`rin olish va ajralish (parchalanish) reaksiyalari.
5. Molekulalararo OQR–oksidlanish darajasi o`zgaradigan element atomlari turli xil molekulalar tarkibiga kiradigan reaksiyalar.
6. Ichki molekulyar OQR–oksidlanish darajasi o`zgaradigan element atomlari bir molekula tarkibiga kiradigan reaksiyalar.
7. Disproporsiyalanish yoki o`z–o`zidan OQR–bir atomning oksidlanish darajasi ham ortadigan, ham kamayadigan reaksiyalar.
8. Oddiy OQR–ikkita element atomlari yoki ionlari ishtirok etib oksidlanishi yoki qaytarilishi hisobiga sodir bo`ladigan OQR.
9. Murakkab OQR–ikkitadan ortiq element atomlari yoki ionlari ishtirok etib oksidlanishi yoki qaytarilishi hisobiga sodir bo`ladigan OQR.
10. Qaytaruvchi–o`zidan elektron beradigan atom, molekula yoki ion.
11. Oksidlanish–elektron berish jarayoni bo`lib, bunda qaytaruvchi oksidlanadi va oksidlanish darajasi ortadi.
12. Oksidlovchi–o`ziga elektron qabul qiladigan atom, molekula yoki ion.
13. Qaytarilish–elektron qabul qilish jarayoni bo`lib, bunda oksidlovchi qaytariladi va oksidlanish darajasi kamayadi.
14. Elektron–balans usuli–asosida qaytaruvchi yo`qotgan elektronlarning umumiy soni, oksidlovchi biriktirib olgan elektronlarning umumiy soniga teng bo`lishi kerak bo`lgan OQR tenglash usuli.
15. Ion–elektronli usul–bu usulda oksidlovchi, qaytaruvchi va ularning reaksiya mahsulotlari ion holida yozilib, keyin yarim reaksiyalar tenglamasi tuziladi.
16. Oksidlovchining ekvivalenti–OQR natijasida oksidlovchining qabul qilgan 1 mol elektronlariga mos keladigan miqdori.
17. Qaytaruvchining ekvivalenti–OQR natijasida qaytaruvchining bergan 1 mol elektronlariga mos keladigan miqdori.