Мавзу: Ўзбек халқ эртаклари асосида майда пластик композициялар яратиш

Shponka aylanma harakatni valdan shkivga, tishli g‘ildirakka, maxovikka va shunga o‘xshashlarga uzatish uchun foydalanishadi.
Shponka - o‘zaro birikib turgan ikki detaining o‘yiqlari (pazlari) ga o‘matilib ularning bir-biriga nisbatan buralishiga yoki siljishiga to‘sqinlik qiladi (5.14- shakl).





5.14-shakl
Shponka o‘zining tuzilishiga qarab ponasimon (kallaksiz 5.15-shakl, kal- laklik 5.16-shakl), prizmatik (5.17- shakl) va segmentsimon (5.18-shakl) shponkalarga boiinadi. Amaliyotda eng ko‘p prizmatik va ponasimon shponka ishlatiladi. Prizmatik shponka GOST 23360-96 va GOST 8790-96 bo‘yicha; kallakli va kallaksiz ponasimon shponka GOST 24068-96; seg­mentsimon shponka GOST 24071-96 bo'vicha tayyorlanadi.
Prizmatik va segment shponkalar faqat aylanma kuchni uzatadi. Shuning uchun bulaming ishchi sirtlari yon yoqlari hisoblanadi. Bularga oraliq (zazor) qoldirish radial yo‘nalish bo‘yicha nazarda tutilgan. Ponasimon shponkalar aylanma kuchni va o‘q bo‘ylab kuchni uzatadi. Shuning uchun bunday shpon-






ka uzunligidan 5-6mm uzun boMadi. Yo‘naltiruvchi prizmatik shponka uzun bo‘lib, u albatta valga vintlar bilan mahkamlangan boMadi.
Pona shponka (5.15,5.16-shakl) uchun valdagi o‘yiq uzunligi shponka uzunligiga teng boMadi. Agar pona shponka valning ortalariga o‘rnatiladigan boMsa, o‘yiq ikki martauzun qilinadi. VtulkagatoMiqo‘yiq ochilgan boMadi.
Segmentsimon shponka prizmatik shponkaning bir turi boMib hisoblanadi (5.18-shakl). Bu shponka ham prizmatik shponka kabi yon yoqlari bilan ish bajaradi.
Kallaksiz ponasimon va prizmatik shponkalar uch xil bajariladi: I - xil bajarilish-yumaloqlangan (5.15-shakl, a; 5.17-shakl,a); 2- xil bajarilish -