Mavzu: zahiriddin muhammad boburning hayoti va adabiy merosi

Buvad Gulxani shoiri ko‘hsor, Asosi suzanhoi o‘ bemador.
Gʻazalho navishta latifi ravon, Ba dasturi alfozi ko‘histon.
Ammo boshqa tazkilarning avtorlarini uni goh Namangandan, goh Qoʻqondan deb talqin qiladilar. Qori Rahmatullo Vazeh oʻz taskirasida Gulhaniyning ismi Mullo Muhammad SHarif boʻlib, asli Namanganlik ekanini, Umarxonning Saroy shoirlaridan boʻlganini uqtiradi. SHuningdek, tazkira avtori uning dastlab hammomdorlik ishlariga munosabati boʻlgani uchun Gulxaniy taxallusini qabul qilganligini eslatadi va uning shoirlik iste’dodiga baho berib, «sherlari vazn jihatidan ravon va oʻz tengdosh – zamondashlari tomonidan yuqori baholangan», deb qayd etadi.
Keksa adabiyot oʻqituvchilaridan marhum P. Qayumovning «Qoʻqon tarixi va adabiyoti» nomli qoʻl yozma asarida ta’kidlashicha, «Gulxaniy … Qoʻqonda tugʻilgan, onasi oʻzbek boʻlib, otasi tojik edi. SHoxi Qushbegining yuzboshilaridan boʻlib, Qorangindan kelgan va Xoʻjandda uylangan. Onasi xon saroyida oddiy qora xizmatda kun kechirgan. Bollasi (Gulxaniy koʻzda tutiladi) madrasini tamom esa olmagan, keyincha askariy sipohlikda pastroq darajada turib, saroy doirasida kun kechirgan».
Agar, bir tomondan, togʻlik tojiklar shevasida yozilgan «bidek» radifli gʻazalining til xususiyatlari (chunonchi, «non», «marjon», «darmon», «ayvon» soʻzlaridagi «o» unlisining «u» bilan almashtirib, «nun», «marjun», «darmun», «ayvun» tarzida yozilishi), ikkinchidan (navkar) olish voqeasi hisobga olinsa, Gulxaniyning Gʻarm yoki Darvozdan ekanligi ma’lum boʻladi.
Muhammad Sharif Gulxaniy XVIII asrning 70 – yillarida dunyoga kelgan, debtaxmin qilinadi. Fazliyning xabar berishicha, uning ota – bobolari togʻ aholisining e’tiborli kishilaridan boʻlgan. Muhammad SHarif oʻz ilmini oshirish niyatida Qoʻqon xonligiga qarashli Namangan shaxriga kelib, kishilar yumushini bajarib yuradi. Muhammad SHarifning ogʻir turmush sharoiti uning fargʻonaga kelishini ham taqoza qildi desak, xato qilmasmiz. Togʻlik tojik aholisining hunarmandchilik va savdo – sotiq bir muncha rivojlangan shaxarlarga kelishi, shu asosda gʻarblikdagi koʻpgina ruboiylar, toʻrtliklarning paydo boʻlishi ham buni yaqqol isbotlaydi. Bizgacha etib kelgan ma’lumotlarda olimxon saltanati davrida navkar olish e’lon qilingan paytlarda Gulxaniyning oʻz istagi bilan sipohiylikka kirgani aytiladi. Jumladn, Fazliy bir oʻrinda Gulxaniyning xon navkarlaridan ekaniga ochiq ishora qilib uni sipoxiy sifatida tavirlaydi va oʻz ishiga mohirligini qayd etadi: