Мавзу: Юқори аниқликда бурчак ўлчашда хатолар манбаи

n – ўлчашлар сони

Ўлчаш хатоларини ҳисоблаш характерига қараб чиқадиган хатолар ҳақиқий ва эҳтимолий хатоликларига бўлинади.

Ўлчаш хатоларини ҳисоблаш характерига қараб чиқадиган хатолар ҳақиқий ва эҳтимолий хатоликларига бўлинади.

Ўлчанадиган объектнинг ўлчаб топилган қиймати билан ҳақиқий қиймати орасидаги фарқ ўлчаш хатоси бўлиб, унга ҳақиқий хато дейилади.

Ёпиқ теодолит ва нивелир йўлидаги бурчак, масофа ва баландлик хатоликлари ҳақиқий хатоларга киради. Бунга ёпиқ теодолит йўлидаги бурчак ўлчаш хатоси, ёпиқ нивелир ёки тахеометр йўлидаги нисбий баландликни аниқлаш хатолари киради.

Ҳақиқий хато қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:

Ҳақиқий хато қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:

∆ = l – x;

бу ерда: l – ўлчанган қийматлар,

x – объектнинг ҳақиқий қиймати.

Эҳтимолий хато деб ўлчаш натижалари билан уларнинг арифметик ўрта миқдори орасидаги фарққа айтилади.

Ҳар қандай ўлчашнинг, яъни: бурчак, масофа ёки нисбий баландлик ўлчами бўлсин, агар уларнинг ҳар қайсисиси кўп маротоба ўлчанган бўлса, унинг эҳтимолий хатоси қўйидаги формула ёрдамида аниқланади, яъни:

υ = li – L;

бу ерда: L – ўлчанган натижаларнинг арифметик ўрта миқдори.

Ҳақиқий ва эҳтимолий хатолар асосан систематик ва тасодифий хатолардан ташкил топади. Баъзи ҳолларда бунда қўпол хатолар ҳам бўлиши мумкин. Амалда қўпол хатолари бўлган ҳақиқий ва эҳтимолий хатолар ҳисобга олинмайди. Ўлчашлар ўрта ва кам аниқликда бажарилган бўлса, ўлчаш натижаларини ҳисоблашда систематик хато чиқариб ташланади ёки жуда кичик бўлганлиги учун тасодифий хатодан келиб чиққан деб ҳисобланади. Бундан ташқари ўрта ва кам аниқликда ўлчаш жараёнида келиб чиққан ҳақиқий хатосини тасодифий хато деб қабул қилиш мумкин.

Ҳақиқий ва эҳтимолий хатолар асосан систематик ва тасодифий хатолардан ташкил топади. Баъзи ҳолларда бунда қўпол хатолар ҳам бўлиши мумкин. Амалда қўпол хатолари бўлган ҳақиқий ва эҳтимолий хатолар ҳисобга олинмайди. Ўлчашлар ўрта ва кам аниқликда бажарилган бўлса, ўлчаш натижаларини ҳисоблашда систематик хато чиқариб ташланади ёки жуда кичик бўлганлиги учун тасодифий хатодан келиб чиққан деб ҳисобланади. Бундан ташқари ўрта ва кам аниқликда ўлчаш жараёнида келиб чиққан ҳақиқий хатосини тасодифий хато деб қабул қилиш мумкин.