Mavzu: Yengil sanoat tarmog‘i korxonalarining raqobatbardoshligini oshirish yo‘llari

Yengil sanoat korxonalarida xarajatlar hisobi va mahsulot tannarxini takomillashtirish orqali raqobatbardoshligini oshirish yo‘llari

Respublikamizda barcha sohalarga keng ko‘lamli imkoniyatlar berilmoqda shu jumladan sanoat ishlab chiqarish korxonalar faoliyatini modernizatsiyalash, texnik va texnologik jihatdan yangilashni davom ettirilishi, sanoati korxonalarining iqtisodiyotda o‘rnini barqaror rivojlanishi uchun qulay shart-sharoit va imkoniyatlar yaratilmoqda. SHu bilan birga, korxonalarda ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va ularning bir maromda faoliyatini muvaffaqiyatli davom ettirishlarida xarajatlari hisobini to‘g‘ri tashkil etish va mahsulot tannarxini pasaytirish yo‘llarini ilmiy hamda amaliy jihatdan asoslanganligini o‘rganish muhim ahamiyat kasb etadi.
Yengil sanoat korxonalarda to‘laqonli boshqaruv hisobining yo‘lga qo‘yilishi bo‘lib, uning o‘zagi tannarxni hamda xarajatlarni shakllanishini boshqarishdir. Xarajatlarni shakllantirish va tannarx - boshqaruv hisobining markaziy negizida yengil sanoat korxonalarning hisobini yuritish xozirgi unning eng dolzarb muammolaridandir. Xo‘jalik sub’ektlarida tannarxni har bir faoliyat va mahsulot turlari, sotish bozorlari, mintaqalar hamda xaridorlar didlari bo‘yicha kalkulyasiya qilinishi bugungi kunning davr talablaridan bo‘lib hisoblanadi. Yengil sanoat korxonalarida moddiy xarajatlarni shakllantirish tannarxni kalkulyasiya qilish usullari bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, bu kalkulyasiya qilish usullarining muhim xususiyatlariga, jumladan, sohaviy xususiyatlariga ham bog‘liqdir. Ishlab chiqarish xarajatlari hisobini to‘g‘ri tashkil etish va mahsulot tannarxini kalkulyasiya qilishning ilmiy asoslanganligi ularning nazariy jixatlari qay darajada ishlab chiqilganligiga bog‘liq.
Xarajatlar hisobining nazariyasi va amaliyotida birgina “tannarx” tushunchasigina mavjud emas. Uning mazmuni quyidagi omillar ta’sirida o‘zgarishi mumkin:
- mahsulotning tayyorlik darajasi va uning sotilishiga qarab, yarim tayyor mahsulot, omborda saqlanayotgan mahsulot va sotilgan mahsulot tannarxlari;
- mahsulot miqdoriga qarab, mahsulot birligining, butun ishlab chiqarilgan mahsulotning tannarxi;
- joriy xarajatlarni kalkulyasiya ob’ektining tannarxiga kiritish to‘liqligiga qarab, to‘liq amaldagi tannarx va cheklangan tannarx;
- tannarxni shakllantirishning tezkorligiga qarab amaldagi yoki me’yoriy, rejali tannarx farqlanadi.
Yengil sanoat korxonalarida xarajatlar tarkibida moddiy xarajatlar salmoqli o‘rinni egallaydi, shu sababli moddiy xarajatlar tarkibini kalkulyasiya qilish orqali qaysi bir xarajatlarga oshiqcha yo‘l qo‘yilayotganligini aniqlab shu xarajatlarni qisqartirish choralarini ko‘rish, korxonalar faoliyatini boshqarish orqali foyda solig‘i bo‘yicha soliqqa tortiladigan bazani shakllantirish bilan bog‘liq bo‘lgan muammolarniang echimini topish alohida o‘rin egallaydi. Korxonalarda xarajatlar hisobini boshqarishda buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish sohasida amal qiladigan qonunchilik doirasida foyda solig‘i bo‘yicha soliqqa tortiladigan bazani o‘zgartirishga sabab bo‘ladi. SHu munosabatda “tannarx” tushunchasini turli nuqtai nazar asosida me’yoriy maromga solish, shakllantirish tamoyillari, tasniflashning turlicha usullarini qo‘llaniladi.
Xo‘jalik ichki hisob-kitoblari va nazoratini tashkil etish maqsadida ishlab chiqarish sarflarining hisobi mahsulotning turlariga ko‘ra; sarflarning yuzaga kelish joyiga ko‘ra; xarajatlarning turlariga ko‘ra amalga oshiriladi.
Mahsulot (ish va xizmat)lar tannarxiga kiritiladigan, mahsulot (ish va xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom bilan mahsulotning (ishlar, xizmatlar) tannarxini hosil etuvchi iqtisodiy unsurlarning barcha korxonalar va tashkilotlar uchun yagona nomenklaturasi belgilangan buni jadvaldan ko‘rish mumkin.