Mavzu: Yara infeksiyasi. Sepsis. Yirik qon – tomirlar shikastlanishi, qon oqishi va qon quyish

Qoqshol (sto lb n y ak )
Urush va tinch vaqtdagi yara asoratlaridan biri boMgan q oqshol qadim zamonlardan beri shifokorlarga m a ’lum. Gippokrat va Abu Ali ibn Sino asarlarida qoqsholning k lin ik k o ‘rinishlari h a q id a m a ’lumotlar yozib qoldirilgan. Qoqsholdan o i im yer yuzida h a r yili 160000 dan ko‘p kishini tashkil qilib, vabo, chechak, o ia t, q u tu rish - dan o‘lganlarni barchasi qo‘shib hisoblanganda ham ko'pchilikni tashkil qiladi.
Hozirgi vaqtda qoqsholdan o‘lim yoshlar orasida 25—50%ni, o ‘rta va katta yoshlilarda 70-80% ni tashkil qiladi. Harbiylami aktiv immunlash natijasida Ikkinchi jahon urushida ( 1941—!945yy.) qoqshol bilan kasallanish 0,07 % gacha kamaydi. Biroq o‘)im yuqoriligacha qolib 50 % va u n d an yuqoridir. Qoqshol ko‘p incha o lqli yaralardan ko ‘ra parchali yaralanishlarda ko‘p uchraydi. Ikkinchi jahon urushida o ‘q!i yaralanib suyaklarning sinishi bilan b o ig a n yaradorlarda qoqshol ikki barobar ko‘p u c h ra - gan (0,13%). Uzun paysimon suyaklarning sinishidagi ko‘p yaralarda qoqshol asorati 6 marta ko*p uchragan (0,36%) b o isa , teshib o ‘tg an yaralarda 0,06% ni tashkil qilgan. Q o q sh o l tay o q c h a s i an a e ro b b o i i b , k u ch li t a ’sir e tu v c h I toksinlamiitetanospazmin, mushaklami torayishi (spazmi) va tirishishni chaqirsa, tetanospazmin eritrotsitlami gemolizga uchratadi. Qoqshol yuza kelishi uchun mikroblar yaraga tushsa bas, uning katta-kichikligining ahamiyati yo‘q. Infeksiyaning rivojlanishi uchun to‘qimalarning
nekrozi, shikastlangan tana sohasida qon bilan ta ’m inlanishning p a sa - yishi va mikrob uchun qulay anaerob sharoit b o lish i zarur. Qoqsholda inkubatsion davr 4—14 kundan 1 oy va undan ortiq boMishi mumkin. Inkubatsion davr qanchalik qisqa bo ‘lsa, qoqsholning klinik kechishi shunchalik o ‘tkir, og‘ir bo‘ladi va o ‘lim yuqori b o lad i. Odatda yashin tezligida rivojlanuvchi qoqshol yaralanishdan so‘ng
birinchi 2 -3 kunda namoyon b o lib og‘ir kechadi va ko‘p hollarda o*Iim bilan tamom b o ‘ladi.
Klinik alomatlari. Mahalliy qoqshol kam o ‘chraydi (3%) va u og‘riqlar, flbrillyar tortishish, yara sohasida mushaklami tonik tirishishi, mahalliy giperrefleksiya bilan xarakterlanadi, natijasi odatda yaxshi. Umumiy yoki tarq o q qoqshol eng ko‘p uchraydigan hisoblanadi. Qoqsholni klinik alomatlari halqum, ensa mushaklarini gipertonusidan boshlanib, sekin-asta pastga tushuvchi yo‘nalishda yangi mushak guruhlarini qamrab oladi yoki yara sohasida og‘riq va mushak torayishlari
boshlanib, sekin-asta yangi guruhlarni qamrab olib, yuqoriga yo‘nalish bo ‘yicha k o ‘tariladi.
Qoqsholni boshlang‘ich davrida (birinchi-ikkinchi sutkalarida) quyidagi
alomatlar xarakterli:
1. Yarada tortushuvchi og‘riqli va mushaklarning atrofida flbrillyar pay reflekslarning ortishi.
2. Bosh og‘rig‘i, uyqusizlik, betoblik, serjahllik.
3. Disfagiya, yutinganda og‘riqlar.
4. Og‘izni keng ocholmaslik, chaynash mushaklarining tirishishli qisqarishi (trizm).
5. Ensa mushaklarining qotishining q o ‘shilishi, boshni oldinga
egishni juda chegaralinganligi.
Infeksiyani rivojalana borishi bilan birga yangi guruh mushaklarining qotishi qamrab oladi va kuchayadi.
Qoqsholning og ‘ir darajasida quyidagi xarakterli alomatlar yuzaga
keladi:
1. Mimik mushaklarning qisqarishi yuzga ≪sardonik kulgi≫ ifodasini
beradi.
2. Tana, bo‘yin, q o ‘l-oyoq mushaklarida vaqti-vaqti bilan sezilarli
og'riqli tirishishlar xuruji bo'ladi.
3. Mushaklarni te tan ik qisqarishi bilan sodir bo‘lib tana orqaga
kuchli egiladi, bunda bemor to'shakka ensa va tovoni bilan tegadi
(opistotonus).
4. Ongi saqlangan holda tirishishli xuruj vaqtida arterial va venoz
bosim ko'tarilib, b o ‘yin venalari tolishadi, ko‘karish boladi.
5. Tetanotoksinni markaziy ta ’siri natijasida tana harorati 4 0 -
4\°S gacha ko‘tariladi.
6. Yoqimsiz ≪otxona hidi* li ter oqadi.
7. Uzoq muddatli nafas mushaklarini va diafragman! to n ik tirishishlarida
nafas buzilishlari asfiksiyaga qada r va o ‘limga sabab
bo‘lad!.
Ancha kech oMimga olib kelish sabablari ozish, ikki tom o n - lama pnevmoniya va sepsis hisoblanadi. Qoqsholning diagnostikasi boshlang‘ich davrlarda qiyin va infeksiyalardan erta belgilariga e ’tibor berishni talab etadi. Ko‘ruv vaqtida, ayniqsa qoqsholga gumon hollarda yaradordan og‘zini ochishni (trizm, og‘izni keng o chishning qiyinligi), boshini k o ‘tarishs engak bilan k o ‘krakka tegish (ensa mushaklarining qotishi). Qoqsholning oldini olish. T u rg 'u n aktiv qoqsholga qarshi im mu - nitet qoqshol anatoksinini teri ostiga 0,5 mi dan 1,5 oy oralig‘ida va 1 yildan so‘ng 3 ma r ta yuborilganda erishiladi. Revaktsinatsiya har 5 yilda b ir m arta o ‘tkaziladi. Hamma yaralanishlarda, kuyishda, sovuq oiishda birinchi vrach yordami tariqasida shoshilinch qoqsholga qarshi profilaktikasiga ko‘rsatma boMadi. Qoqsholga qarshi rejali emlash oigan bemorlarga terisi ostiga 0,5 mi qoqshol anatoksinini, emlash olmaganlarga 1 mi va bir oydan so‘ng qayta 0,5 mi anatoksin yuboriladi. Hozirgi vaqtda emlangan shaxslarga qoqsholga qarshi zardob yuborish zaruriyati yo‘q. Nospetsifik profilaktika chora-tadbirlariga eng awalo erta va toMiq yaralarga jarrohlik ishiovi berish, yot jismlami olib tashlash, an tib iotiklar va antiseptiklarni qo‘llash, ishonchli immobolizatsiya kiradi. Ayniqsa, majaqlangan va tuproq bilan an iq ifloslangan yaralarga ja r rohlik ishlovidan so‘ng chok q o ‘yish kerak emas. Agarda qoqsholni birinchi belgilari yoki uni boshlanayotganiga gumon b o ‘lgan hollarda qo‘yilgan choklar tezda olib tashlanadi, yaraga esa qayta jarrohlik ishiovi beriladi.
Davolash. Yaradorlarni imkon boricha ajratib, tinchlik holati yaratilishi zarur, chunki har bir tashqi ta ’sirlovchi: baland gapirish, yorug‘ chiroq tirishish xurujini chiqaradi. Qonda aylanib yuigan tetanotoksinni neytrallash maqsadida iloji boricha erta katta miqdorda qoqsholga qarshi zardob yuboriladi: b irin chi va ikkinchi kunlarda 100000 TB, shulardan 50000 TB—vena tomiriga 5 marta izotonik natriy xlorid eritmasida suyultirilib, 50000 TB mushak ichiga tirishishiga qarshi davoni neyroleptik aralashmaiarni: 2 mi 2,5% aminazin eritmasini, l mi 2 % promedol eritmasini 0,5 mi 0,1% atropin eritmasini mushak ichiga yuborishdan boshlanadi.
Tirishishga qarshi ta ’sirni oshirish maqsadida tiopental-natriy yoki 5 mi 10 % geksenal eritmasini mushak ichiga yuboriladi. Ko‘rsatilgan davo natija bermasa vena tomiriga miorelaksantlar (tu b o k u ra rin , diplatsin) yuboriladi, traxeyani intubatsiya qilinib 2—4 kun va u n d an ortiq nafas olishini boshqarishga o'tilad i.
Disfagiya va tirishishlar sababli yaradorlar mustaqil ovqai qabul qila olmaydilar. Ovqatlanish burun orqali oshqozonga tushirilgan zond orqali amalga oshiriladi. Yotoq yara, pnevmoniya, tromboflebitni oldini olish chora-tadbirlari o ‘tkaziladi.
Vaqti-vaqti bilan qon o ‘rnini bosuvchi dezintoksikatsion, 5% li glukoza eritmasi, oqsilli preparatlar bilan infuzion davo o ‘tkaziladi. Yana yurak darmonlari, vitaminlar beriladi. Qoqshol bilan kasallangan yaradorlarda, operativ davo (o‘choqli infeksiyani yo‘qotish u ch u n amaliyotini) bajarishni esdan chiqarish kerak emas. Qoqshoida operativ davoni qoqsholga qarshi zardob himoyasida, umumiy jarrohlik ko‘rsatmalariga ko‘ra erta muddatda, albatta y o t jism la rn i olib ta sh la b , abssesslar, c h o ‘n tak va yiringli to ‘plamlarni ochish asosida olib borish zarur.