Mavzu: XVI – XVII asrlarda Xiva xonligi (4-soat) Reja: Xiva xonligi tarixiga oid manbalar. Xiva xonligining XVI-XVIII asrlardagi siyosiy tarixi XVI-XVIII asrlarda Xiva xonligida ijtimoiy-iqtisodiy hayot

Sherg‘ozixon (?, Buxoro - 1727-yil dekabr, Xiva) (1715-1727)

• Sherg‘ozixon (?, Buxoro - 1727-yil dekabr, Xiva) (1715-1727)

1715-yil Yodgorxon vafotidan so‘ng, Buxorodan keltirilib Xiva taxtiga o‘tqazilgan. Sherg‘ozixonga qarshi Orol bo‘yida yashovchi qoraqolpoqlar Ishimxon boshchiligida isyon ko‘tarishgan. Sherg‘ozixon ular ustiga qo‘shin tortib katta o‘ljalar, ko‘plab asirlar bilan qaytgan. 1715-yil Sherg‘ozixon Xurosonga yurish qilib Mashhadni egallagan, Nishopurni qamal qilib egallay olmagan (1716). Sherg‘ozixon hukmronligi davrida Xiva xonligiga qarshi Rossiya bosqinchilik hamlasini boshladi. Rossiya podshisi Pyotr I 1714-yili Bekovich-Cherkasskiy harbiy ekpeditsiyasini Xivaga yubordi. Bekovich-Cherkasskiy harbiy ekpeditsiyasining qirib tashlanishi (1717) Xiva-Rossiya munasabatlarini keskinlashtirib yubordi. Munosabatni yumshatish uchun 1720-yil Xiva elchilari Rossiyaga jo‘natilgan, lekin elchilar a`zosi qamoqqa olingan, ulardan atigi bir kishigina Xivaga qaytishga muvaffaq bo‘lgan. Sherg‘ozixon Xivadagi madrasa (Sherg‘ozixon madrasasi) qurilish chog‘ida mashhadlik g‘ulomlar tomonidan o‘ldirilgan. Munisning yozishicha, Sherg‘ozixon odil, ma`rifatparvar hukmdor bo‘lib, ko‘p vaqtni ilm ahli bilan suhbatda o‘tkazgan. uning davrida ilm-fan va she`riyat rivojlangan.

• Elbarsxon (?-1739-yil 27-noyabr) (1728-1739)
• Shohniyozxon o‘g‘li. Uning hukmronligi davrida Xiva xonligida siyosiy ahvol keskinlashadi. Xonlikdagi mang‘itlar va qoraqolpoqlar ham bosh ko‘targan. Elbarsxon ularga qarshi kurash bilan bir qatord qo‘shni davlatlar hududiga ham chopqunlar uyushtirgan. 1736-yil Elbarsxon 3 ming turkman askarlarini Chin Vakil yovmut boshchiligida Xurosonga jo‘natgan. Bu qo‘shin Mand tekisligi va Olatog‘ atrofida eronliklarning qizilboshlilar qo‘shini ustidan zafar qozonib, katta o‘lja bilan qaytgan. bu paytda Eron shohi Nodirshoh Shemaxani bosib olib Ganjada turgan edi. 1738-yil Nodirshohning o‘g‘li Rizoquli mirza Balxni egallab, Movarounnahrga yurish boshlagan. Buxoro xoni Abulfayzxon Elbarsxondan ko‘mak so‘ragan. Elbarsxon katta qo‘shin bilan Buxoroga otlangan, biroq yo‘lda Abulfayzxonni qizilboshlilar bilan sulh tuzganidan voqif bo‘lgach, orqaga qaytgan. 1739-yil fevralda Elbarsxon o‘zbek va turkmanlardan tashkil topgan qo‘shin bilan Xurosonga yurish qilib, Niso va Obivard atrofini talon-toroj qilib Xivaga qaytgan. 1739-yil oktabrda Nodirshoh Buxoroni olib, Xivaga qo‘shin tortgan. Tuyamo‘yin, Pitnak, Hazoraspda xivaliklar mag‘lub bo‘lgan. Eron qo‘shini Xonqani 7 kunlik qamaldan so‘ng egallagan, Elbarsxon va uning 20 ta amiri asir olingan. Nodirshoh ularni qatl ettirib, Xivaga yurish qilgan va 3 kunlik qamaldan so‘ng uni bosib olgan.