Mavzu: xorijiy mamlakatlarida ijtimoiy ish tajribasi mundarija kirish: …3-41

Yaponiyada ijtimoiy xizmatning rivojlanishi
Ijtimoiy ish shakllari va metodlarining njtimoiy tuzilishi makon va zamonga qarab xalqaro tajribani tahlil qklishning murakkab metodologik muammosi asosini fakat sifat tavsiflari tashkil etishi mumin bo’lgan aloxida mamlakatlar tajribasini taqqoslashni shart kilib ko’yadi.
Ijtimoiy ishning tajribasini o’rganishning asosiy vazifasi -xorijiy mamlakatlar tomonidan ko’p o’n yilyaiklar mobaynida ijtimoiy ishni ilmiy bilim va professional faoliyat sifatida umumiy jihatlarini topish, ijtimoiy ish to’plangan xalqaro tajribasini nazariy anglash asosida belgilash va asoslashdir. Ijtimoiy ishga nazariy va amaliy yondashuvlarning xilma-xilligidan bu o’zgarmas miqdorini xalqaro tajribadan ajratib olgandagina professional ijtimoiy ishni zamonaviy dunyoning ijtimoiy taraqqiyotidagi umumiy ko’'rinish sifatida, jamiyatning madaniyatlashgan belgisi sifatida ko’rsatib beruvchi o’sha umumiylikni topishga qarakat qishyash mumkin.¹
Ijtimoiy ish tajribasining taxlili, har bir mamlakatda uning o’ziga xosligi o’sha mamlakatning - ijtimoiy -iqtisodiy, g’oyaviy-siyosiy shart-sharoitlari, madaniyati va an’analari, xususiyatlari bilan bog’liq bo’lishi bilan birga, ijtimoiy ishdagi qandaydir umumiylik x,am xosligi xaqida guvoxlik beradiki, busiz bu professional faoliyat o’zining asosiy tavsifini yo’qotgan bo’ladi. Sifat ulchovlariga asoslangan bu umumiylikni uch yo’nalish bo’yicha guruxdash mumkin:

• 
  o’ziga har yoqlama umuminsoniy, ijtimoiy tan olingan bazisli qadriyatlarni, shuningdek Yerofessional hdtti-harakatning umumiy standartlarini kiritgan professional madaniyat;
  
• 
  ilmiy va amaliy ijtimoiy ish nazariyasi va metodlari bilimlar tizimi;
  
• 
  ijtimoiy tan olinishi (nufuzi) yoki kasbning ijtimoiy mavqyei, Xo’sh
  
• 
  nima uchun professional. madaniyat xalqaro tajribaning umumiy doimiy mnqsori (o’lchami) hdsoblanadi?
  

U yoki bu professional faoliyatning shakllanishi va rivojlanishida uni olib boruvchi kishilar o’z madaniyatlariii yaratadilar, ya’ni ma’lum qadriy ko’rsatmalar to’plamini (shu jamiyatyaing etnik meyorlari struturasiga mos keluvchi qoidalar), shuningdek shu kasbga xos boyligini, xulq-atvor ko’rsatmalari va boshqalarni yaratadilar. Bu ko’rsatmalar va yo’llar shu kasb namoyondalari o’zining burchi, jamiyatdagi roli sifatida bajarilishi zarur bo’lgan funksiyalar bilan bog’liq.
• insonning me’yoriy hayot faoliyati kechirishga ko’maklashsh individlar, oilalar, ijtimoiy guruhyaar, tashkilotlar jamoatarning faoliyatini ta’minash, ko’llab-quvvatlashni mustahkamlash;

• 
  insonning asosiy ehtiyojlari qondirish. Shuningdek, konkryet ishlarga, ularning iqtidori va ko’nikmalarini kamol toptirishda- yordam berishga muljallangan ijtimoiy siyosatni: harakatlarni, dasturlarni rejalashtirish, rivojlantirish amalga tadbiq etish;
  
• 
  aholini ijtimoiy himoyalashda qonunda belgilanga vositadardan foydalanish;
  

• 
  amaliy faoliyat yurituvchi ijtimoiy ish xodimlarishk professional bilim darajajini nazorat qrlishning amaldagi tizimini va xodimlar malakasini doim oshirib borish.
  

Professional ijtimoiy, ishiing barcha turlarining qadri ko’rsatmayaari inson obru-e’tiborini, qadr-qdmmatini, uning shaxs beqarorlshini va o’ziga xosligi hurmat qilishdir.
Ijtimoiy ishning muammolariga bag’ishlangan maxsus adabiyotlarda, ijtimoiy ish haqidagi fanning funksiyasiga asoson quyidagilar kiradi: liagnostik funksiya - ijtimoiy ish xodimi gomonidan kishilar guruqi (yoki aloxdda kishining) xususiyatlarini ularga (yoki unga) mikro va makro muqitning ta’skrshga o’rganish va unga tashxis ko’yish;
Prognostik funksiya - ijtimoiy ishning obyektlariga t’sir etuvchi ijtimoiy institutlar va uning oqibatlarini oldindan ko’ra olish chiqish;
Profilaktik - ogohdantiruvchi (yoki ijtimoiy terapevtik) funkiiya - salbiy ko’rinishlar to’g’risida ogoxlantirish va bartaraf etish uchun ijtimoiy-xuquqiy, yuridik, psixologik, ijtimoiy-tibbiy, pedagogik va boshqa mexanizlarni harakatga keltirish; muhtojlarga sosioterasevtik, ijtimoiy-shishiy; psixologik-pedagogik, tibbiy, yuridik va boshqa yordamlar ko’rsatish; oilalar, o’smirlar, bolalar, yoshlar hukuqdarini himoya kilishni ta’minlash. Shunday qilib, mijozlarning ba’zi xatti-harakati va faoliyatining salbiy oqibatlaridan oldindan ogohlantirish.
Xuquqiy ximoya kllish funksiyasi - mamlakat axolisini o’zida yashayotgan yoki qandaydir sabablarga ko’ra mamlakat tashqarisida chetda yashayotgan qismini x,am himoya qilish uchun, yordam berish va qudlab-kuvvatlash uchun yo’naltirilgan qonunlar va qonuniy me’yorlarning barcha majmuidan foydalanish;
Ijtimoiy-pedagogik funkdiya — mijozlarning qiziqishlari va ex,tiyojlarini aniqlash, (madaniy xrrdiqli, slort-sog’lomlashtirish, shuningdek badiiy ijodiyot, turizm) va ular bilan ishlashga turli muassasal. tashkilotlar, jamoa, ijodiy va boshqa uyushmalar. mutaxassislar, murabbiylar, madaniy xordiq faoliyatining tashkilotchilari va boshqalarni jalb etish;
Ijtimoiy-psixologik funksiya - shaxslararo munosabatlarning to’g’ri yo’lga solishda maslahat berishning turli shakllari, barcha muhtojlarga ijtimoiy adaptasiya (moslashish) lashida va ijtimoiy huquqlarini tiklashda (reabilitasiya) yordam berish;
Ijtimoiy - tibbiyot funksiyasi - kasalliklarning oldini olish bo’yicha ishlarni tashkil etish, birinchi tibbiy yordam ko’rsatish, ovqatlanish madaniyati, sanitariya-gigiyena qoidalarining asoslariga amal qilish, xatto oilani rejalashgirish ishlarini tashkil etish, reproduktiv va shaxsiy xatti-harakatga mus’uliyatli munosabatni shakllantirish ishlarini tashkil etish, yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashga, mexnat terapiyasini rivojlantirishga, sog’lom turmush-tarzini shakllantirishga yordam berishni tashkil etish;
ijtimoiy - maishiy funksiya - aholining turli kategoriyalariga nogironlar, qariyalar, yosh oilalar va boshqalar) yashash sharoitlarini yaxshilashda, mu’tadil turmush sharoitini tashkil etishda zaruriy yordam ko’rsatish;
kommunikativ funksiya - u yoki bu yordemida muxtojlar bilan aloqa o’rnatish, axborot almashishni tashkil etish, ijtimoiy xizmat faoliyatiga jamiyatning turli institutlarini jalb etish;
reklama - targibot fushshiyasi - ijtimoiy xizmatlar bo’yicha reklama qilishni tashkil etish, insonni ijtimoiy xdmoya qilish g’oyasini targ’ib etish;
axloqiy - insonparvarlik funksiyasi - ijtimoiy ishda oliy insonparvarlik maqsadini mujassam etuvchi, jamiyatda insoch uchun munosib hayot kechirishga sharoitlar yaratish;
tashkiliy funksiyasi - korxonalar va muassasalarda shuningdek, yashash joylarida ijtimoiy xizmatlarni tashkil etish, ularni jamoatchklik ishlariga jalb etish, ijtimoiy xizmatlar faolyayatini aholiga, birinchi navbatda ham ximoyalangan qatlamlar va guruxdarga, aloxdaa shaxslarga, turli yordam ko’rsatgshga yo’naltirish va xokazo.
Ijtimoiy ish funksiyalari uning strukturasi x,amda faoliyat darajasini belgilaydi. Iljtimoiy ish strukturasi - bu uni tashkil qiluvchi komponentlari, ya’ni tarkibiy qismlari bo’lib, ularning mazmunini mijozlarning qiziqishlari va ex,tiyojyarini qondirish zaruriyati bilan bog’liq omillar belgilaydi.
Ijtimoiy ishning ikki jihatini ajratishimiz mumkin: mijozning kundalik dolzarb muammolarini hal etish va kelgusidagi, istiqboldagi rejalarni oldindan belgilash, shuningdek, ijtimoiy muammolarni (ishsizlik, qashshoqlik, turli ijtimoiy kasalliklar, deviant xulq-atvorning og’ir va keskin ko’rinishlari va hokazo) oldindan ko’ra olish va ularni bartaraf etishga harakat qilish.
3. XITOYDA MAMLAKATLARIDAGI IJTIMOIY ISh SOHASINING O’RNI VA AHAMIYATI.
Ijtimoiy ish jamiyatda va nokasbiy darajalarda mavjud bo’ladi va amalga oshiriladi. Ularning ikkinchisiga alohida shaxslar va umuman ijtimoiy amaliyotning bir bo’lagi bo’lgan turli ko’rinishdagi ko’ngilli yordamlar va o’zaro qo’llab-quvvatlashlar taalluqlidir. XX yuz yillikning 80-yillarida ko’pchilik mamlakatlarda nokasbiy ijtimoiy ishning turli xil ko’rinishlari keng paydo bo’lmoqda. Boshlanishida ham ijtimoiy ish eng avvalo, yordamga muhtoj bo’lganlarga asoslangan ko’ngilli, filantropik va xayriya yordamlar ko’rinishida paydo bo’lgan.
Xitoyda, jamiyatning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy-psixologik holatini inobatga olgan holda, odamlar manfaati yo’lida moslashuvchan va samarali o’zgarishlarga qodir bo’lgan umumiy tizimga ham kasbiy, ham nokasbiy ijtimoiy ishning barcha shakllarini va yo’nalishlarini birlashtirish muhim vazifa hisoblanadi.
Mamlakatning ijtimoiy siyosati turli maqsadli ustanovkaga ega bo’lgan uchta sektorning o’zaro harakati nisbatini ushlab turish va barqarorligini ta’minlash asosiga quriladi:

1. 
   davlat sektori, uning asosiy maqsadlari hokimiyatni ushlab turish va davlatchilik mavjudligining asosini tashkil etadigan ijtimoiy resurslarni ishlab chiqarishni ta’minlash; demokratiya qaror topgan mamlakatlarda bu sektorning faoliyati prezident tomonidan emas, hukumat tomonidan emas, balki jamiyatning har bir a’zosi bajarishi lozim bo’lgan qonunlar tomonidan aniqlanadi;
   
2. 
   tijorat sektori, uning asosiy maqsadi yaratilayotgan ishlab chiqarishdan va taklif etilayotgan xizmatlardan foyda olish hisoblanadi;
   
3. 
   nodavlat (jamoa) sektori, uning maqsadi jamiyatning har bir a’zosini munosib mavjud bo’lish darajasiga, moddiy farovonlikni taqsimlashda adolatlilikka, davlat qonunlariga amal qilish ustidan jamoatchilik nazoratiga erishish hisoblanadi;
   

Sektorlarga bunday shartli bo’lishda ommaviy axborot vositalari- OAV (televideniye, radio, gazetalar, jurnallar) ―alohida bo’lib‖ turadi. Aslida, ommaviy axborot vositalari, eng avvalo, uchinchi sektorning manfaatlarini aks ettirishi zarur. Lekin, zamonaviy Xitoy amaliyotida ular o’zlarining mavjud bo’lishini ta’minlayotganlar ―nazorati ostida‖lar¹..
OAVning salohiyati ulkan va undan ijtimoiy ishni rivojlantirish maqsadlarida foydalanish – shu soha mutaxassislarning vazifalaridan biridir. Ommaviy axborot vositalari va uchinchi sektorning o’zaro ta’sir shakllari turlicha: tadbirlarni birgalikda o’tkazish, muntazam brifinglar va matbuot konferensiyalari, reklama va press-relizlar tayyorlash, tele-radioko’rsatuvlarni, gazeta va jurnallarning maxsus sonlarini chiqarish va hhk.
Xitoydagi xayriya ishlari tarixi va dunyoda ijtimoiy sohadagi volontyorlik faoliyati tajribasi jamiyatning ijtimoiy taraqqiyotida muhim qurol vazifasini uchinchi sektor – turli ijtimoiy harakatlar va birlashmalar bajarishini ko’rsatmoqda.
Xitoyda uchinchi sektor davlat tomonidan yetarli qo’llab-quvvatlanmaydi, rivojlanishi tartibsiz, ommaviy axborot vositalarida yetarlicha yoritilmaydi, lekin oxirgi vaqtlarda ko’p sonli ijtimoiy harakatlar, jamg’armalar, tashkilotlar, shu jumladan, katta miqdordagi bolalar va yoshlar jamoa birlashmalari faol tashkil etilmoqda va rivojlanmoqda.
Ijtimoiy jihatdan qimmatli volonterlik (ko’ngilli) faoliyati o’z- o’zidan shaxsdagi ijobiy o’zgarishlarni keltirib chiqarishi turgan gap. Shu jihatdan eng samaralisi bolalar va yoshlarning ijtimoiy-pedagogik harakati bo’lib, uning mazmuni, bolalar-o’smirlar tashabbuskorligiga va faolligiga ijtimoiy-ijobiy tavsifni berishga intilishidir, va bunda nafaqatgina ruhiy-axloqiy gumanitar qadriyatlarni qabul qilish va o’zlashtirish qobiliyatiga ega bo’lgan, ishonchlariga mos keladigan ish ko’ruvchi odamni tarbiyalash masalasini yechishgina emas, balki turli Mavzularingizdan biriga (ayniqsa, amaliy Mavzuga) mahalliy OAV vakillarini taklif eting. Tanishing, uchinchi sektorni rivojlantirish maqsadida birgalikda hamkorlik rejasini tuzing. Ular bilan har doim aloqada bo’ling. Sinfingiz bazasida o’z gazetangizni yarating. Mahalliy nashrlarning jurnalistlari uning kuratorlari bo’lishi mumkin.Yo’nalishli kasbiy ijtimoiy ishning bo’lg’usi mutaxssislari va volonterlarini tabiiy, yumshoq vositalar bilan shakllantirishning kelgusidagi masalasini hal qilishdir. Ijtimoiy-pedagogik xususiyatga ega bo’lgan dasturlardan va tadbirlardan o’tgan bolalar va o’smirlar shunday ham o’zining kelgusidagi kasbiy hayotini ijtimoiy ish bilan bog’laydilar, ruhiy-axloqiy tomondan jiddiy va ijobiy o’zgaradilar, yanada ijodkorroq va faolroq bo’lib qoladilar.
Barcha jamoat birlashmalarini biriktirib turadigan umumiyliklar bor. Odatda, bu umumiylik faoliyatning biror maqsadga yo’naltirilganligi va notijoriy
xususiyati, o’zini-o’zi boshqarishi, qattiq iyerarxiyaning yo’qligi, moliyalashtirishning ko’p kanalli manbalari, nafaqatgina o’zining birlashmalari a’zolariga, balki yon-atrofdagilarga ham yordam ko’rsatishda.
Ular aholining ma’lum guruhlari huquqlarini himoya qilish maqsadida; ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan vazifalarni bajarish uchun umumiy kuchlarni birlashtirish; yangi g’oyalarni tadbiq qilish; qobiliyatlarni qo’llab-quvvatlash uchun va shu kabilar maqsadida yaratilishi mumkin.
1995 yilda jamiyatning muammolarini birgalikda hal qilish uchun mutaxassislar (pedagoglar, ijtimoiy xizmatchilar, psixologlar, uslubiyotchilar, vrachlar, ilmiy xodimlar) va ko’ngillilar (talabalar, yuqori sinf o’quvchilari) tomonidan ―Bolalar va o’smirlar ijtimoiy tashabbuslari‖ (BVHIT) Umum Xitoy jamoat tashkiloti yaratildi. BVHIT faoliyatining nizomdagi maqsadi: bolalar va o’smirlar jamoat tashkilotlarining ijtimoiy tashabbuskorlarini aniqlash va qo’llab-quvvatlash; aholining bolalar va o’smirlar ijtimoiy-demografik guruhi manfaatlari yo’lida ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan loyihalarni va dasturlarni amalga oshirish uchun sharoitlar yaratish. Bolalar uchun shakllantirilgan maqsad – Do’stlik, Shafqat va Ilhom yordamida o’zini va jamiyatni yaxshi tomonga o’zgartirish (―Do’stlik! Shafqat! Ilhom! – Tashkilotning rasmiy shiori, (rus tilidagi) uchta so’zning bosh harflari ikkinchi ma’noni bildiradi – Bolalar + o’smirlar + Kattalar birikmasidir)
Jamoat birlashmalari – bu fuqarolarning notijorat birlashmalari bo’lib, ularning umumiy manfaatlari asosida, ma’naviy va nomoddiy (asosiy maqsadi foyda chiqarish bo’lmagan) ehtiyojlarni qondirish uchun yaratiladi, bu Xitoy Federasiyasi fuqarolik kodeksining 50 – va 117- moddalarida qayd qilingan. Jamoat birlashmalari faoliyatining maqsadlari inson huquqlari, xayriya, ta’lim, fan, san’at, fizkultura va sport, ekologiya va boshqalardan iborat¹.
Jamoat birlashmalari quyidagi tashkiliy-huquqiy shakllardan birida yaratilishi mumkin: jamoat tashkiloti, ijtimoiy harakat, ijtimoiy jamg’arma, jamoa muassasasi, ijtimoiy havaskorlik organiq
Farq qilish mezonlari quyidagilar:
a) faoliyat maqsadi,
b)a’zolarning mavjudligi (yo’qligi),

22. 
    boshqaruv organlari va ularni shakllantirish tartibi,
    

7. 
   mulkni boshqarish xususiyatlari.
   

Jamoat tashkiloti: umumiy ijtimoiy ahamiyatga molik maqsadlarga erishish uchun birgalikdagi faoliyat. Faqatgina tashkilotda a’zolik (masalan, skautlar, pionerlar, dimsistlar) ko’zda tutilgan.
Ijtimoiy harakat: ijtimoiy, siyosiy va boshqa ijtimoiy foydali maqsadlar yo’lidagi ommaviy harakat. A’zolik yo’q, lekin ishtirokchi bor (masalan, ―Grinpis‖ ekologik harakati). Jamoat tashkilotidagi kabi Oliy organ – syezd (konferensiya yoki yig’ilish). Doimiy harakatdagi boshqaruv organi birgalikda (idora, kengash, ijroqo’m va boshqalar tomonidan) saylanadi.
Ijtimoiy jamg’arma: ko’ngilli badallar va boshqa qonuniy to’lovlar asosida mulkni shakllantirish va bu mulkni jamoaning foydali maqsadlari yo’lida (masalan, Bolalar jamg’armasi) ishlatish uchun ta’sis etiladi. A’zolar ham, ishtirokchilar ham yo’q, asosiysi – shaxsiy dasturlarni ham, boshqa notijorat tashkilotlarining dasturlarini ham amalga oshirish uchun mulkning mavjudligi. Oliy organni (odatda, uni Boshqaruv deb atashadi) umumiy yiqilishning ishtirokchilari saylashlari mumkin, ta’sischilar ham tayinlashlari ham mumkin. Albatta, uning faoliyatini nazorat qiladigan organ – Vasiylik Kengashi bo’lishi kerak.
Jamoa muassasasi: ishtirokchilarning manfaatlariga javob beradigan xizmatlarning (masalan, jamoa kutubxonasi, sport maktabi, jamoa teatri) aniq bir turlarini ko’rsatish uchun yaratiladi. Ta’sischilarni, ishtirokchilarni va muassasa xizmatlari iste’molchilarini alohida belgilash kerak. Masalan, kutubxonani jamoa muassasasi singari 3 ta odam ta’sis etishi mumkin, unda 10 ta odam (ishtirokchilar) ishlashi mumkin, kutubxona xizmatlarining iste’molchilari esa barcha hohlovchilar bo’lishi mumkin. Jamoa muassasasini ta’sischilar tomonidan tayinlangan odamlar boshqaradilar.
Ijtimoiy havaskorlik organi: fuqarolarning yashash, ishlash yoki o’qish joylarida paydo bo’lgan ijtimoiy muammolarni birgalikda yechish uchun ta’sis etiladi. Faoliyat o’qiyotgan yoki ishlayotgan qo’shnilar (masalan, ta’lim muassasasining yotoqxonasidagi talabalar kengashi)ga yo’naltirilgan. Muayyan muammolarni yechishdan manfaatdor fuqarolar O’zingizning guruhingiz asosida jamoa birlashmasini tuzing. Odatda, jamoa birlashmasi anday tuziladi? Umumiy g’oya ostida birlashgan odamlar guruhi to’planadi, yoki maslakdoshlarni to’playdigan bir befar bo’lmagan odam paydo bo’ladi. g’oya aniqlanganidan keyin ta’sis yiqilishi o’tkaziladi. Uning kun tartibi: birlashmani yaratish to’g’risida qaror qabul qilish; nizomni tasdiqlash; boshqaruv va taftish organlarini saylash. Odatda, Nizom tuzilishi o’z ichiga quyidagilarni oladi: nomi, maqsadlari, tashkiliy-huquqiy shakli; tuzilmasi, boshqaruv va nazorat-taftish organlari, faoliyat hududi; a’zolikka o’tish va undan chiqish shartlari va tartiblari, a’zolarning huquqlari va majburiyatlari; Nizomga o’zgartirishlar va qo’shimchalar kiritish tartibi; moliyalashtirish manbalari; qayta tashkil etish yoki yopish tartibi ishtirok etadi. Yuqori organlar va tashkilotlarga ega emas, boshqarish saylov asosida. Masalan, ba’zi fuqarolar bolalar huquqlarini himoya qilish uchun birlashishni istaydilar. Ular quyidagilarni ta’sis etishi mumkin:
- jamoa tashkilotini, uning a’zolari qo’llab-quvvatlashga muhtoj
bolalarni qidirish bilan shug’ullanadi, bolalar bilan o’ynaydi, ularga dars qilishida yordam beradi;
- ular bilan ko’rgazmalarni, spektakllarni, to’garaklardagi sport Mavzularini borib ko’radi;
-o’quvchilarning huquqlarini himoya qilish bo’yicha plakatlar chizadi va yopishtirib chiqadi;
-tashkilot rahbarlari va psixologik-pedagogik kadrlar ma’ruzalar o’qiydi,
Bolalar huquqlarini tashviqot va himoya qilish uchun pul yig’ish ma’lum bir dasturlarni - kitob va jurnallarni chop etish, ilmiy tadqiqotlar, bolalar bilan ijtimoiy-pedagogik ishni moliyalashtirish uchun jamg’arma; muassasa, masalan, o’sib kelayotgan avlod jamiyat bilan o’zlarining munosabatlarini boshqacharoq qurishi uchun huquqiy ta’lim beradigan maktab (yana bu jamoa kutubxonasi, teatr, sport maktabi va boshqalar bo’lishi mumkin);
Federal va mintaqaviy darajalarda jamoat tashkilotlari moliyaviy barqarorligining kafolati sifatida davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash xizmat qiladi.
―O’smirlar va bolalar jamoa birlashmalarini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash haqida‖gi Federal qonun quyidagilarni ko’zda tutadi:

1. 
   jamoat birlashmalari dasturlari (loyihalari) ni amalga oshirishga dotasiya va tashkiliy faoliyatiga subsidiya ajratish, davlat grantlarini olish va boshqalar;
   

2. 
   davlat mulkidan foydalanish huquqiga ega bo’lish, soliq to’lashda engilliklar berish;
   
3. 
   davlat korxonalarining xizmatlari uchun to’lovlardan to’liq yoki qisman ozod qilish, bolalar-o’smirlar jamoa birlashmalari faoliyatiga pul qo’shadigan tijorat tashkilotlariga soliq to’lashdagi imtiyozlar;
   
4. 
   ishlash uchun binolarni ajratib berish, qo’llab-quvvatlash birlashmaning boshqaruv apparatiga emas, balki aniq dasturlarni amalga oshirish uchun ko’rsatiladi.
   

Federasiya subyektlari darajasida va mahalliy darajada jamoa birlashmalari uchun soliqqa tortish va soliq to’lashdagi yengilliklarga bag’ishlangan maxsus me’yoriy hujjatlar qabul qilinishi mumkin.
Jamoa birlashmalariga beriladigan xayriya mablag’lari – quyidagi pul summalari: birlashmalar tomonidan o’zlarining tadbirlarida, jamoa transportida, ko’chalarda yiqiladigan (maxsus bayonnoma tuzilib rasmiy tartibda ochiladigan qutilarga tushgan); homiylar maoshi va shaxsiy jamg’armalaridan birlashmalarning hisob-rahamlariga yoki manzilgohlariga o’tkaziladigan (ularning ishlatilishi to’g’risida to’liq hisobot olish sharti bilan); tadbirkorlardan, bankirlardan, tijorat tuzilmalaridan. Pul mablag’laridan tashqari, xususiy homiylar jamoa birlashmalarini qonun tomonidan ta’qiqlanmagan istalgan ko’rinishlarda qo’llab-quvvatlashi mumkin¹.
Tijorat firmasi ham homiylik yordami sifatida jamoa tashkiloti dasturining bir qismini amalga oshirishni o’z zimmasiga olishi mumkin, masalan, axborot bukletlarini tayyorlash, tashkilotning tuzilma bo’limlariga tarqatish (o’zining reklamasi bilan), kino yoki teatrga biletlarning bir qismini sotib olib berish va hk.
Sherikchilik munosabatlarini o’rnatish uchun kerakli tashkilot yoki odamni topgandan keyin unga quyidagilarni o’z ichiga olgan xat yuborish kerak:jamoa birlashmasi haqida qisqa axborot (nomi, qayerda, qachon, kim tomonidan, nima uchun tuzilgani, qanday mablag’lar hisobiga mavjudligi); qilingan ishlar haqida qisqacha hisobot (rezyume); birlashmaning o’ziga xos xususiyatlari, uning noyobligi qirralari; hamkorlik taklifi, uni amalga oshirish bo’yicha aniq g’oyalar.
Sherikchilikda barcha munosabatlarni huquqiy rasmiylashtirish juda muhimdir, ayniqsa agar moliyaviy majburiyatlar paydo bo’lsa; axborot bilan almashiniladi va birgalikdagi qadamlar muhokama qilinadi.
Ba’zi bir jamoa birlashmalari o’zining faoliyat sohasini kengaytirish, yangi g’oyalarni tadbiq qilish, bino ijarasini, kommunal xizmatlar to’lashni ta’minlash uchun o’z amaliyotida kichik tijorat korxonalari tashkil etadilar. Ular aholining kam ta’minlangan qatlamlari uchun arzon narxlar bo’yicha kiyimlar, mahsulotlar, ko’chatlar, gullar (o’z .o’llari bilan yaratiladigan boshqa narsalar ham) savdosi bilan, yoki to’lov asosida o’z xizmatlarini taklif etish bilan (o’smirlar uchun diskotekalar va qiziqarli shoular, repetitorlik, talabnoma bo’yicha ijtimoiy tadqiqotlar o’tkazish, sheypingga o’rgatish, xonalarni, futbol, beysbol kiyimlarini bezash, plakatlar va yozuvlar tayyorlash, o’z gazetasini chop etish, matnni kompyuterda terish, fotorasmlar olish, videosuratga olish, sayohatlar uyushtirish, xonalarni yig’ishtirish va boshqalar). Odatda, bu ―ishlab chiqarishlarda‖ volonterlarning o’zlari va ularning oila a’zolari: ko’p bolali va ishsiz ota-onalar, nogironlar va nafaqaxo’rlar band bo’ladi. Yordamga muhtojlarni faoliyatning to’la huquqli ishtirokchilari va tashkilotchilari qilish – jamoat tashkilotining asosiy vazifalaridan biri.

• 
  faollarga maslahat berish va o’qitish;
  
• 
  tajriba almashish imkoniyatlari.
  
• 
  Jamoa birlashmalariga xorijiy yordam quyidagi ko’rinishda ko’rsatiladi:
  
• 
  dasturlarga grantlar (moliyalashtirish yoki jihozlar yetkazib berish);
  
• 
  birgalikdagi loyihalarni ishlab chiqish;
  

Xorijiy jamoa birlashmalari (ularni notijorat tashkilotlari –NTT yoki nodavlat tashkilotlari NDT deb atashadi) qadimiy tarixga, o’zini- o’zi moliyalashtirishning katta tajribasiga, ko’ngillilarni jalb qilish bo’yicha davlat bilan hamkorlik qilish, ma’lum bir odamlarga yordam berish usullariga ega – ularning barcha bilimlari Xitoydagi jamoat birlashmalariga juda kerak bo’ladi. Ularni maxsus adabiyot, seminarlar va tajriba almashish orqali olish mumkin.

Xulosa
Jamiyatning rivojlanganlik darajasi odatda jamiyatdagi keksalar va bolalarning axvoliga, ularning uzini kanday xis etishiga, yordam va kullab-kuvvatlashga muxtoj bulgan barcha odamlar toifasiga davlatning kanday munosabatda bulishiga karab belgilanadi. Ijtimoiy zaif kishilarga, ya’ni keksalar, nogironlar, yolgiz, nochor kishilar va axolining boiщa toifalariga yordam berish jamiyatning yuksak ma’naviyati va madaniyligidan dalolat beradi.
Yakinlariga yordam berish, xamdard bulish va xayr-exson kilish azaldan turli mamlakatlar xalqlariga xosdir. Ushbu fazilatlar Uzbekiston xalqiga ham xos bulib, milliy qadriyatlar, an’analar va urf-odatlarning asosini ifodalaydi. Ularni esa asrash va rivojlantirish zarur. Bu odamlar, ayniqsa sshlar ongida insonparvarlik va demokratik qadriyatlarni mustaxkamlash zarurligi bilan uzviy boglik yangi ijtimoiy munosabatlarni shakllantirish bosqichiga chiqqan bir pallada ayniqsa muhimdir. Mamlakatni islox qilish, bozor munosabatlari qaror topayotgan sharoitlarda jamiyatdagi har bir kishining munosib hayot kechirishini ta’minlash sifatida tushuniladigan milliy-davlatchilik manfaatlari ustuvorligi milliy mustaqilliq mafkurasi asosiga aylanmoqda. Jamiyatning barcha qatlamlari ijtimoiy birdamligi va javobgarligi bunga erishishning zarur omili hisoblanadi.
Ijtimoiy ishni kasb va akademik fan sifatida urganish mazkur holatda nihoyatda muhim va foydalidir. Mamlakatimizda yangi «ijtimoiy xodim» kasbiga extiyojni shakllantirish aholi ijtimoiy zaif qatlamlarining u yoki bu toifalariga nisbatan ijtimoiy ish amaliyoti bilan shugullanadigan, ularga xar tomonlama yordam kursatadigan muassasalar, xalkaro va jamoat tashkilotlarining keng tarmogi tashkil etilishi bilan izoxlanadi. Dunsning kupchilik mamlakatlarida ijtimoiy ish instituti yuz yildan ortik vakt mobaynida faoliyat olib bormokda va jaxonning yetakchi universitetlari bunday tayyorgarlikni amalga oshiradi.
Ijtimoiy ish ijtimoiy xodisa sifatida keng ma’noda ijtimoiy yordamning uziga xos modelini ifodalaydi. Buni jamiyat ijtimoiy, siyosiy va madaniy tarakkiyot xususiyatlariga karab anik bir tarixiy davrda amalga oshiradi. Tor ma’noda ijtimoiy ish shaxsiy va ijtimoiy kiyinchiliklarni yengib utishda odamlarga, ijtimoiy guruxlarga yordam berishga yunaltirilgan ijtimoiy zarur faoliyatdir. «Ijtimoiy ish» - butun jaxonda kabul kilingan insonning insonga munosabatini, insonning jamiyatga moslashishini yengillashtirish uchun karatilgan faoliyatni anglatuvchi ifodadir.
Bu ish ming yillar oldin xayriya va insonlarning diniy burchi sifatida yuzaga kelib, XX asrda maxsus tayyorgarlikni talab kiladigan kasbga aylandi. Kelajakni tadkik etish xalkaro akademiyasi tomonidan amalga oshirilayotgan «Jahon mamlakatlari 2002-2010 yillarda — muammolar va yechimlar» loyixasi ishtirokchilari taxmin qilayotgandek, XX asrda ishchi va oldingi asrlarda dexdon ommaviy kasb bulganidek, XXI asr ijtimoiy xodim asri bulishi kerak.
Ijtimoiy ishning teran insonparvarlik manbalarini kayd etgan xolda diniy xayriya bilan shugullanadigan kishilar va zamonaviy ijtimoiy xodim urtasidagi farkni kursatish zarur. Ma’naviy burch tuyg’usi va kursatilayotgan yordamning kattaligi va uzoq muddatliligi bilan ulchanadigan ezgu ishlar kilishga intilish xayriya bilan shug’ullanadigan kishilarga kuch bag’ishlaydi. Xrzirgi zamon ijtimoiy xodimi, soqiolog
T.Shaninning fikricha, vazifasini uzi yordam berayotgan kishini bunday yordamsiz va ijtimoiy xodimning aralashuvisiz qiyinchiliklarni yengib uta oladigan darajaga yetkazi ishdan iborat deb biladi, bu esa kasbda muvaffakiyatga erishishning asosiy mezoni hisoblanadi .
Ijtimoiy ish kundalik muammolarni hal qilishda yordam berishgagina emas, balki ehtiyojmandlarda qiyinchiliklarni yengib o’tish xususiyatlarini va o’ziga o’zi yordam berish ko’nikmalarini shakllantirishga yo’naltirilganligi bilan filantropiya, xayrsaxovat va faoliyatning shunga o’xshash turlaridan farq qiladi. Buni istalgan hayotiy vaziyatda odamni o’z muammolarini o’zi faol xal kilishga o’rgatish deb aytish mumkin.
Tarkok, kam sonli yolg’ish kishilar tomonidan emas, balki kuchli davlat va xususiy tashkilotlar tomonidan ko’rsatiladigan professional yordam eng samarali hisoblanadi. Ijtimoiy ish rivojlanishining dastlabki boskichi-da bu ish bilan asosan XIX asrda sanoatning tez rivojlanishi va Yevropa mamlakatlarida shaxarlarining roli oshishi tufayli kelib chiqqan ijti-moiy muammolarning keskinlashishidan tashvishlangan turli filantrop jamiyatlar shug’ullangan.
Sanoat kapitalizmining rivojlanishi G’arb ijtimoiy tuzilmasida ulkan o’zgarishlarga olib keldi, bu esa inson va jamiyat o’rtasida munosabatlarning yangi tipini yuzaga keltirdi. G’arbda yangi intellektual yo’nalish vakillari paydo bo’ldi, ularning karashlari davlatning shaxs oldidagi javobgarligi va ma’naviy burchi to’g’risidagi tushunchalar paydo bo’lishiga ko’maklashdi. Ijtimoiy muammolarning keskinlashishi nochorlar muammosining kelib chiqishiga olib keldi, jamoatchilik fikri ushbu muammo barqarorlik va tartibintshomga xavf tug’diradi, deb hisobladi. Va bu holat, pirovardida, aholining turli guruhlarini empirik o’rganishga buyurtmalar paydo bulishida va ijtimoiy islohotlar o’tkazilishida, keyinchalik esa ijtimoiy islohotchilar tashabbusi bilan ijtimoiy xodimlarni tayyor-lashning turli shakllari paydo bo’lishida aks etdi. Yangi xarakatning intensiv rivojlanishi, ixtisoslashtirilgan xizmatlarning tashkil etilishi natijasida nafaqat shoshilinch yordam ko’rsatishni nazarda tutadigan, balki profilaktik yoki oldini oluvchi xususiyatga ega ijtimoiy faoliyatning eng samarali modellari izlandi.
Respublika huqumati ijtimoiy sohani yanada rivojlantirish va uni xalqaro andozalar darajasiga ko’tarishga harakat qilmoqda. Bu o’z navbatida professional kadrlarni talab etadi. Shuning uchun oliy ta’lim doirasida ijtimoiy soha xizmat qiladigan professional «Ijtimoiy ish xodimi» va «Sosiolog» mutaxassis kadrlar tayyorlash tizimi yo’lga qo’yilmokda.
Oliy o’kuv yurtlarida «Ijtimoiy ish» bo’yicha yangi yo’nalish ochilishi, ularda sosial soha faoliyat yuritadigan oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlashga kirishishning amaliy ahamiyati kattadir. Shunday ekan sosial sohaga doir ilim va mahorat sirlarini egallashda ushbu o’kuv-uslubny qo’llanma muhim ahamiyatga ega.
Shunday ekan sosial sohaga doir ilim va mahorat sirlarini egallashda ushbu o’kuv-uslubny qo’llanma muhim ahamiyatga ega.

Mazkur o’quv-uslubiy qo’llanmada ijtimoiy ishning asosiy mavzulari, xususan sosial xizmatning rivojlanishi, faoliyat sifatida paydo bo’linga, xalqaro tajribalari, kasb sifatida shakllanishi va rivojlanishi, sosial xizmatning obyekti va subyektlari, sosial xizmat" nazariya va modellari, sosial xgomatga yo’naltirilgan yondashular, sosial xizmatning texnologiya za usullari, sosial xizmat ahrliki ijtimoiy himoya qkljn tizimidagi o’rni va roli, ijtnmoiy siyosat va sonkal xizmatshshg o’zaro bog’liqdigi, axrliyugag zaif qdtlamlariga qaratilgan ijtimoiy yeiyesat tizimi, oiyaa sa bolalarga yo’naltirilgan njtimoiy ish kabi dolzarb mavzular o’rin egallagan. Ushbu o’quv-uslubiy qo’llanma sosiologiya va ijtimoiy ish yo’nalshplari bakalavriat va magistratura talabalari va ijtimoiy sohaga qiziquvchilar uchun mo’ljallangan. O’kuv-uslubiy ko’llanma muayyan kamchiliklardan xoli emas. O’quv-o’slubiy ko’llanmaga oid tanqidiy fikr muloxazalarga oldindan minnatdorchilik bildiramiz.

G’arb VA Sharq tajribasi, Yaponiya sosial xizmat rivoji, G’arb modeli, Yaponiya modeli, Germaniyada ijtimoiy ish rivoji, Sharq tajribasining o’ziga xosliklari, ijtimoiy himoya tizimi, Markaziy Osiyoda ijtimoiy xizmat, Temur va temuriylar davri, «Temur tuzuklari»da ijtimoiy xizmat masalalari yoritilgan. Ijtimoiy ishning xorij tajribasi turli-tuman va xilma-xildir, Deyarli barcha mamlakatlarda ijtimoiy ish xodimlari mavjud. Ulardan ba’zi birlari ixtisoslashgan o’kuv muassasalarida turli darajadagi tayyorgarlikdan o’tgan bo’lib, ular o’zlarini professtional deb hisoblaydilar. Ba’zilari esa professional tayyorgarlikka ega bo’lmay, ijtimoiy ish bilan jamoatchilik ko’li bilan shug’ullanadilar yoki muassasalarda yordamchi lavozimlarda yollanib ishlaydilar.
«Ijtimony ish» sohasi XIX asr oxirida sanoat jihatidan ancha rivojlangan mamlakatlarda rivojlanib bordi. Biroq ijtimoiy institut va kasb sifatida bu tushuncha XX asr mobaynida asta-sekin qabul kila boshlashdi va birinchi bor bu ma’noda Shimoliy Amerika va G’arbiy Yevropa mamlakatlarida institutlashdi va takomillashtirildi.
Yaponiya va G’arbiy Yevropa mamlakatlarida XIX asr oxiri va XX asr boshlarida pozitivizm va liberalizm vakillarining, shaxening normal xayot kechirishi uchun barcha sharoitlarni yaratib berilishi lozimligi hakdda davlatning shaxs oldidagi javobgarligi va ma’naviy burchi to’g’risidagi, shuningdek vujudga kelgai ijtimoiy muammolarni aniq va ilmiy yo’llar bilan hal etksh, yordamga muxtoj har bir shaxsga individual yondashish lozimligi hdkddagi karashlari ijtimoiy isloxotlar o’tkazilishi zarurligi to’g’risida tushunchalarning shakllanishiga turtki bo’ldi.

Shunday qilib, aholiiing ximoyalamagan tabaqalariga izchil tarzda yordam ko’rsatishning tashkiyayaanggiriShagan xayriya va filavtropiya tabiatini yo’qotadi. Va yangi sifat :kasb etib - «Ijtimoiy ISH» degan munosib va muvofiq nomga ega bo’ldi. Bir vaqgnint o’znda faoliltning yangi shaklyaari vujudga keldi. Xususan, Akxi va Angliyada immigrantlar uchun aholi sukkglarini tashkil etuvchi, settlment xarakati (The selttment house movement) Germanvd, Finlyandiya, Shvesiyada davlat xizmatchilarining qisman ishtiroki bilan qashshoqparga yordam berishning Elberfeld tizimi (Elbsrfeld System) va boshqalar tashkil etildi.

XX asrning birinchi yarmida davlatning iqtisodiy jarayonga aralashuvining kuchayishi va «davlatnshg umum farovonlik» nazariyasi va amaliyotining rivojlanishi bilan shartlangan ijtimoiy ish institut lashuvi bilan tavsiflanadi. Dars o’tish vositalari: sinf doskasi va plakatlar, fan bo’yicha darsliklari, tarqatma materiallar, tarixiy ma’lumotlar, ijtimony ish lug’ati va sosiologik ensiklopediyadan foydalaniladi.
Dars o’tish usullari: ma’ruzalar matni talabalarga oldindan beriladi; «mini-leksiya» (Variant-1-P usularidan foydalanishadi) o’qiladi, mavzuning dolzarbligi, o’rganilish darajasi, ahamiyatli jihatlari xususida suhbat va savol-javob tarzida jonli muloqot o’tkaziladi; misollar keltiriladi; iboralarga izoxlar beriladi; interfaol usullar ("Ongta hujum" usuli, munozarali ma’ruza, anik, vaziyatli taxlil va muhokama qilish)dan foydalangan holda mavzu yoritiladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. 
   Karimov I.A ―O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida‖ Toshkent, ―O’zbekiston‖, 1997 yil.
   
2. 
   Karimov I.I. ―Trixiy xotirasiz kelajak yo’q‖Toshkent, ―Sharq‖, 1998 yil.
   
3. 
   Karimov I.A. ―O’zbekiston buyuk kelajak sari‖ Toshkent,‖O’zbekiston‖, 1997 yil.
   
4. 
   Karimov I.A. ―Savdo yo’lidagi ipak yo’lini tiklanish sari‖ Toshkent, 1996 yil.
   
5. 
   Karimov I.A. ―Istiqlol va ma’naviyat‖ Toshkent, 1994y
   
6. 
   Karimov I.A. ―O’zbekiston xalqi yo’lida qaytmaydi‖ Toshkent, ―O’zbekiston‖, 1996 yil
   
7. 
   Karimov I.A. ―Istiqlol yo’li: muammolar va rejalar ―O’zbekiston‖, Toshkent 1996 yil.
   
8. 
   Karimov I.A. ―Bizdan ozod va obod vatan qolsin‖ Toshkent,
   
9. 
   ―O’zbekiston‖ 1996 yil.
   
10. 
    Karimov I.A. ―Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir‖ Toshkent
    
11. 
    ―O’zbekiston‖, 1996 yil.
    
12. 
    Karimov I.A. ―O’zbekiston milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura‖
    
13. 
    Toshkent, ―O’zbekiston‖, 1996 yil.
    
14. 
    Karimov I.A. O’zbekistogn Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning BMT Sammiti ming yillik rivojlanish maqsadlariga bag’ishlangan yalpi majlisidagi nutqi. Xalq so’zi, 2010 yil. 22 sentyabr.
    
15. 
    Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. Xalq so’zi. 2010 yil. 13 noyabr.
    
16. 
    I.A.Karimov. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 18 yilligiga bag’ishlangan anjumandagi ma’ruzasi. Xalq so’zi, 2010 yil, 8-dekabr.
    
17. 
    Ramzey R. Sosialnaya rabota: nauka-professiya. K razvitiyu konsepsii. Sosialnaya pedagogika i sosialnaya rabota za rubejom,— Sosialnaya rabota,—Vыp.6.— M., 1991.
    
18. 
    Teterskiy N.V. Ijtimoiy ishga kirish. T. 2006
    
19. 
    G’aniyeva M. Ijtimoiy ish asoslari. T.: 2010 yil
    
20. 
    Nabiyev F. Ijtimoiy siyosat. T.: 2007y
    
21. 
    Jo’rayev L. Ijtimoiy ish bo’yicha izohli lug’at. Samarqand. 2010y