Mavzu: Xlorning tabiatda uchrashi, olinishi, fizik-kimyoviy xossalari va ishlatilishi. Xlorning birikmalari. Reja

Xlorid kislota va uning tuzlari. Xlorning vodorod bilan hosil qilgan birikmasi vodorod xlorid(HCl). 0 ‘tkir hidli rangsiz gaz modda (suyuqlanish harorati -114,2°C, qaynash harorati -84,9⁰C). Suvda yaxshi eriydi. I hajm suv 450 hajm HCl ni eritadi.
Vodorod xloridning suvdagi eitmasi xlorid kislota dcyiladi. Xlorid kislota kuchli kislotalardan biridir. Organizmda xlorid ion makromiqdorda uchraydi. Xlorid kislota holatida u oshqozon shirasining eng asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Ovqat hazm qilish jarayonida uning ahamiyati benihoya. Oshqozon shirasi (pH l dan 3 gacha) vodorod kationi va anionlar sifatida Cl-, H₂PO₄- va HS0₄-lardan iborat. Lekin xlorid ionlar boshqa ionlardan ancha ko‘p. Oshqozon shirasidagi xlorid kislota pepsin fermentini faol holatga keltirish uchun kerak. Pepsin esa oqsillarning gidrolitik parchalanishini amalga oshiradi.

Sanoat miqyosida yorug‘lik nuri ishtirokida vodorodga xlor ta’sir ettirish orqali olinadi:

H₂ + Cl₂ = 2HCl
Osh tuziga sulfat kislota ta’sir ettirilganda ham vodorod xlorid olinadi:
NaCl + H₂SO₄ = NaHSO₄ + HCl
Konsentrlangan xlorid kislota tarkibida 37% HCl bo‘lib, kuchli elektrolit hisoblanadi. Bu kislotadan HCI ajralib turgani uchun uni tutovchi kislota deyiladi. 0,1 n HCI eritmasining dissotsilanish darajasi 92 % lidir.
Xlorid kislota aktiv metallar (Mg, Ca, Zn, Fe, Al va boshqalar) bilan ta’sir qilganida vodorod ajratib xlorid kislotaning tuzlarini hosil qiladi:
Fe + 2HCI = FeC₂ + H₂
Aktivligi kam metallar (Cu, Ag, Hg, Au, Pt) xlorid kislota bilan ta’sirlashmaydi. Aktivligi kam metallar (Cu, Ag) havo kislorodi ishtirokida konsentrlangan kislotaga ta’sir etadi:
Cu + 4HCl + O₂ = 2CuCl₂ + 2H₂O
Xlorid kislotaning tuzlari xloridlar deb ataladi. Xloridlar suvda yaxshi eriydi. Kumush xlorid (AgCl), mis xlorid (CuCl), simob (I) xlorid (Hg₂Cl₂), qo'rg'oshin (II) xlorid (PbCl₂) suvda oz eriydi.
Konsentrlangan xlorid kislota unga oksidlovchilar (MnO₂, PbO₂, KMnO₄ va boshqalar) ta’sir etganda qaytaruvchi hisoblanadi:
MnO₂ + 4HCI= MnCl₂+ Cl₂ + 2H₂O
CuCl₂ katalizatorligida qizdirilganda vodorod xlorid kislorod ishtirokida ham oksidlanadi:
4HCl + O₂= 2H₂O + 2Cl₂
Aktivligi kam bo'lgan mclallarning xloridlari suvdagi critmalarda oson gidroli/ga uchraydi (AICl₃, CrCl₃, HgCl₂, CuCl₂).