Mavzu: Xesh funksiyalar va ulardan axborot xavfsizligini ta’minlashda foydalanish

---

Mavzu: Xesh funksiyalar va ulardan axborot xavfsizligini 

ta’minlashda foydalanish 

Reja: 

1.  Kirish. 

2.  Xesh funksiya. 

3.  Xesh funksiyalar turlari. 

4. 

Xesh funksiyalar qo’llanilishi va axborot xavfsizligidagi o’rni. 

5.  Xulosa. 

6.  Foydalanilgan adabiyotlar. 

Kirish

 

O’zbekiston Respublikasida axborot texnologiyasining milliy infrastrukturasi jadallik bilan 

rivojlanmoqda.Bu respublikamizning mustaqillikka erishganidan beri jamiyatimiz 

hayotida tubdan o’zgarishlar sodir bo’lganidan darak beradiki, hozirda iqtisodiyot, 

telekommunika

siya sohasi axborot industriyasi oldidagi maqsad va masalalar o’zgardi. 

Hajmi muttasil oshuvchi axborotni saqlash va uzatish jarayonlarini avtomatlashtirish 

masalasini yechishga imkon beruvchi kompyuter tarmoqlari ma’lumotlarini 

avtomatlashtirilgan ishlash 

vositalarining paydo bo’lishi va tarqalishi ushbu jarayonlarni 

tajovuzkor axborot ta’siriga nisbatan zaif qilib qo’ydi. Natijada fayllarni va kompyuterda 

saqlanuvchi boshqa axborotni himoyalash vositalariga ehtiyoj tug’ildi. Ayniqsa ko’pchilik 

foydalanuvc

hi tizimlarda, vaqti bo’linishli tizimlarda hamda ochiq tarmoqlar orqali 

foydalanuvchi tizimlarda himoyalash vositalariga ehtiyoj kuchli sezildi. Axborot-

kommunikasiya tarmoqlarida ma’lumotlarni uzatish va saqlash masalalari, 

ma’lumotlarning yaxlitligini ta’minlashning ahamiyati juda muhimdir. Axborot butunligini 

nazorat qilishning ko’proq maqbul bo’lgan metodlaridan biri xesh-funksiyadan 

foydalanish hisoblanadi. Xesh-funksiyaning qiymatini uning kalitini bilmasdan turib 

qalbakilashtirib bo’lmaydi, shu sababli xeshlash kalitini shifrlangan ko’rinishda yoki 

jinoyatchining «qo’li yetmaydigan» joydagi xotirada saqlash kerak. 

Kriptografik uslublardan (shifrmatnga va dastlabki matnga oʻgirish, elektron raqamli 

imzoni shakllantirish va tekshirish, xesh-funksiya shakllantirish va tekshirish) 

foydalanishga asoslangan axborotni oʻzgartirish jarayoni. Axborotni shifrlash uni 

begonalar tomonidan oʻrganish yoki oʻzgartirish imkoniyatini yoʻqqa chiqaradi. 

Shuningdek, maʼlumotlarga va dasturlarga, ulardan noqonuniy foydalanish maqsadida, 

ruxsatsiz raqamli imzo tizimiga kirishning oldini olishni taʼminlaydi. Shifrlashning ikki 

usuli mavjud: simmetrik va asimmetrik. Simmetrik shifrlashda, kodlash va kodni ochish 

uchun birgina kalitning oʻzidan foydalaniladi. Asimmetrik shifrlashda ikkita kalitdan 

foydalaniladi. Ulardan biri (ochiq kalit) dastlabki matnni shifrmatnga oʻgirishni, ikkinchisi 

esa (yopiq kalit) dastlabki matnga oʻgirishni taʼminlaydi. 

Xesh funksiya 

Xesh funksiyalar 

– ixtiyoriy uzunlikdagi kirish ma’lumotini chiqishda belgilangan 

uzunlikdagi xesh qiymatga aylantirib beruvchi bir tomonlama funksiyalarga aytiladi. 

Xesh funksiyalar kriptografiya va zamonaviy axborot xavfsizligi sohasida ma’lumotlarni 

to’laligini tekshirishda foydalaniladi. Elektron to’lov tizimlari protokollarida ham 

istemolchi kartasi ma’lumotlarini bank-emitentga to’liq yetkazish uchun foydalaniladi. 

---

Xesh funksiya- ixtiyoriy uzunlikdagi M-

ma’lumotni fiksirlangan uzunlikga siqish yoki 

ikkilik sanoq sistemasi ifodalangan ma’lumotlarni fiksirlangan uzunlikdagi bitlar 

ko‘rinishidagi qandaydir konbinatsiyasi (svertkasi) deb ataluvchi funksiya.