Mavzu: Xalqaro valyuta bozori: mohiyati, elementlari va funktsiyalari

Xalqaro valyuta bozorining funksiyalari

Xalqaro valyuta bozorining vazifalari ushbu bozor sub'ektlarining faoliyatining aniq mexanizmlari orqali uning iqtisodiy mohiyatini ifodalaydi. Xalqaro valyuta bozorining barcha funktsiyalari ikki guruhga bo'linishi mumkin: umumiy, bir daraja yoki boshqa barcha boshqa bozorlarga (tovar va moliyaviy) xos bo'lgan va xalqaro valyuta bozorining iqtisodiy tabiati.
Xalqaro valyuta bozori barcha bozorlar uchun umumiy vazifalarni bajaradi. Tijorat funktsiyasi xalqaro valyuta bozorining barcha ishtirokchilarini valyuta operatsiyalarini amalga oshirish uchun valyuta va boshqa xalqaro to'lov vositalari bilan ta'minlashini nazarda tutadi. Xalqaro valyuta bozorining qiymat funktsiyasi-bu xalqaro moliya bozori va jahon iqtisodiy tizimi umuman muvozanatda bo'lgan valyuta kursining bunday darajasini belgilashdir. Axborot xalqaro valyuta bozorining funktsiyasi ushbu bozor ishtirokchilarini uning faoliyati haqida ma'lumot bilan ta'minlashdir. Va nihoyat, tartibga solish funktsiyasi xalqaro valyuta bozorida tartib va tashkilotni ta'minlaydi.
Umumiy funktsiyalardan tashqari, xalqaro valyuta bozori bir qator maxsus funktsiyalarni bajaradi. Avvalo, aynan xalqaro valyuta bozorida xalqaro hisob-kitoblarni tashkiliy tartibda amalga oshirish uchun shart-sharoitlar yaratilmoqda. Xalqaro hisob-kitoblarni o'z vaqtida bajarish Reuters, Bloomberg, SWIFT va global Internet tarmog'i kabi tizimlar yordamida amalga oshiriladi.
Xalqaro valyuta bozori tizimli ravishda murakkab, dinamik tizim bo'lgani uchun, u ko'plab iqtisodiy, siyosiy, psixologik omillarning bosimini boshdan kechiradi va ularning o'zgarishiga javob beradi. Xalqaro valyuta bozorining noaniqligi va oldindan aytib bo'lmaydigan darajasi tovar bozorlariga qaraganda ancha yuqori. Valyuta operatsiyalarini o'tkazish har doim valyuta kurslari farqlar bo'yicha yo'qotishlar xavfi bilan bog'liq. Valyuta kursining salbiy o'zgarishi oqibatida zarar ko'rish ehtimoli valyuta xavfi bilan belgilanadi. Xalqaro valyuta bozori mexanizmlarni yaratadi valyuta risklarini sug'urtalash yoki himoyaqilish. 
Ushbu mexanizm xalqaro valyuta bozori ishtirokchilarining maxsus tayyorgarligini talab qiladigan valyuta operatsiyalari va texnikasining keng tizimini yaratadi.
Spekulyativ funktsiya xalqaro valyuta bozoriga organik ravishda xosdir. Global bozorning rivojlanishi qisqa muddatli likvidli kapitalning tez o'sishi bilan birga keladi, bu esa spekulyativ daromadlarni ("issiq pul"deb ataladi) tezda harakatga keltirishi mumkin. Ushbu kapitallarning hajmi 1 trillion dollarga etadi. Valyuta kurslari farqiga spekulyativ operatsiyalardan foyda olish uchun katta pul xalqaro valyuta bozoriga qaratilgan. Bu vazifani bajarib, xalqaro valyuta bozori jahon iqtisodiyotining yuqori daromadli va samarali sohalariga xalqaro investitsiyalarni jalb etishga yordam beradi. Xalqaro valyuta bozorining spekulyativ va sug'urta funktsiyalari bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lib, valyuta operatsiyalarining muayyan doirasini ta'minlaydi.
Xalqaro moliya bozorining boshqa tarmoqlari bilan o'zaro munosabatlar funktsiyasi, valyuta operatsiyalarining barcha turlari xalqaro moliya bozorining boshqa sohalariga xizmat qiladi: kredit, fond va sug'urta. Banklar, korxonalar va davlatning valyuta zaxiralarini diversifikatsiya qilish bu funktsiyaga yaqin.
Jahon valyuta bozorida operatsiyalarda ishtirok etish maqsadlari bo'yicha ushbu bozor ishtirokchilari besh guruhga bo'linadi: 
tadbirkorlar, xedjerlar, spekülatörler, vositachilar va valyutani tartibga solish organlari. Tadbirkorlar valyuta bozori ishtirokchilari bo'lib, ularning vazifasi valyuta operatsiyalarini ta'minlashni o'z ichiga oladi. Ishtirokchilarning ushbu toifasi boshqalarga nisbatan asosiy hisoblanadi. Hedgers-valyuta bozori ishtirokchilari, valyuta operatsiyalari paytida valyuta xavfini sug'urta qilish. Speculators-jahon valyuta bozori ishtirokchilari, valyuta kurslari farq bo'yicha operatsiyalar asosiy qismi amalga oshirish. Vositachilar - valyuta savdo xizmatlarini taqdim etishga ixtisoslashgan. Brokerlari - valyuta operatsiyalari bilan shug'ullanuvchi va mijozlar nomidan birja vositachilar. Dilerlar o'z nomidan va o'z hisobidan valyuta bozorida faoliyat ko'rsatmoqda.
Valyutani tartibga solish va nazorat qilish organlari valyuta operatsiyalari va valyuta bozorini tartibga solish, nazorat qilish va nazorat qilishni o'z ichiga olgan davlat muassasalari hisoblanadi.

Bozor ishtirokchilari	Bitimlar	Motivlar
Tijorat banklari	Mijozlar uchun imkoniyatlar O'z hisobidan savdo	To'lovlarni amalga oshirish Foyda olish yoki mijozlar operatsiyalari bo'yicha pozitsiyalarni moslashtirish
Korxonalar (importchilar, eksportchilar)	Valyutani sotib olish va sotish Valyuta risklarini sug'urtalash uchun operatsiyalar Invalyutda kredit olish va berish	Xorijiy valyutadagi to'lovlar Xarajatlarni hisoblash uchun ishonchli asos yaratish, valyuta xatarlarini bartaraf etish Qulay shart-sharoitlar olish
Markaziy banklar	Valyutani sotib olish va sotish Tadbirlar	To'lovlar, chexlar to'plami, veksellar hisobi va boshqalar. Valyuta bozorlarini qo'llab-quvvatlash uchun valyutani sotib olish va sotish, ularning normal ishlashini ta'minlash
Brokerlar	Valyuta va foiz operatsiyalari bo'yicha vositachilik qilish, kurslarni o'rnatish	Komissiya yoki bitim foiz shaklida foyda
Valyuta Birjalari	Mijozlar uchun imkoniyatlar	Komissiya yoki bitim foiz shaklida foyda

Xalqaro moliya bozori rivojlanib borayotganligi sababli, uning segmentlari o'rtasidagi munosabatlar tobora o'zgarib bormoqda. Xalqaro moliya bozorining har bir sektori (kredit, fond, investitsiya, sug'urta) bilan zamonaviy xalqaro valyuta bozorining aloqalari ikki tomonlama xususiyatga ega. Xalqaro valyuta bozori, bir tomondan, xalqaro moliya bozorining boshqa segmentlari (kreditlar, qimmatli qog'ozlar, investitsiya resurslari, sug'urta vositalari) resurslarini jamlaydi, boshqa tomondan, xalqaro valyuta bozori xalqaro kredit, fond va sug'urta bozorlaridagi barcha operatsiyalarni etarli valyuta likvidligi bilan ta'minlaydi.
Xalqaro valyuta bozorining xalqaro moliya bozorining boshqa tarmoqlari bilan o'zaro bog'liqligini namoyish qilish uchun bir nechta misollarni keltiramiz. Xalqaro valyuta bozori xalqaro moliya bozoridan qisqa muddatli kapital (kreditlar) va yuqori likvidli investitsiya, fond va sug'urta resurslarini jamlaydi. Shu bilan birga, qulay kon'yunkturaga ega bo'lgan xalqaro valyuta bozori unga jalb qilingan kapitallarning (spekulyativ, arbitraj operatsiyalari va hedging) qiymatini, shuningdek chet el valyutasiga investitsiyalarning rentabelligini oshirishni ta'minlaydi. Xalqaro moliya bozorining valyuta va boshqa tarmoqlari o'rtasidagi kapital harakatining intensivligi xalqaro valyuta bozori vositalarining rentabelligi, likvidligi, ishonchliligiga bog'liq.
Xalqaro valyuta bozori xalqaro moliya bozorining barcha sohalariga valyuta xizmatlari uchun bir xil markazdir. Bundan tashqari, zarur valyuta va sug'urta valyuta operatsiyalarini ta'minlash orqali xalqaro moliya bozorining boshqa sohalariga xizmat ko'rsatish, valyuta kursining dinamikasi orqali xalqaro moliya bozorining boshqa segmentlarining holati va evolyutsiyasiga ta'sir qiladi. Shunday qilib, xalqaro hisob-kitoblar valyutalaridan biri kursining o'sishi xorijiy kreditlarga bo'lgan talabning oshishiga olib keladi va ularni qimmat valyutani sotib olish va xalqaro kredit bozorida foiz stavkalarining oshishiga olib keladi. Xalqaro fond bozorida qimmatli qog'ozlar ko'rsatilgan valyutaga har qanday xalqaro hisob-kitoblar valyutasining o'sish darajasi ushbu hujjatlarga bo'lgan talabning pasayishi bilan ifodalanadi.