Mavzu: xalqaro moliyaviy institutlarning tijorat banklari investitsiya loyihalarini moliyalashtirishi

2.2-rasm. O'zbekiston iqtisodiyotiga jalb qilingan xorijiy investitsiya va kreditlar dinamikasi²⁰, mlrd. AQSh dollari hisobida

Investitsiyalar YaIMning eng muhim va o'zgaruvchan komponentidir. Investitsiyalarni taxmin qilish juda qiyin, ular to'satdan o'sib ketishi yoki aksincha, tushib ketishi mumkin. Masalan, AQShda buyuk depressiya davrida investitsiyalar 100 % tushib ketgan.

²⁰ O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasining statistik ma'lumotlari (www.stat.uz).
Jadval ma'lumotlari tahlili shundan dalolat beradiki, agar 2007 yilda jalb qilingan xorijiy investitsiya va kreditlar 1,2 mlrd AQSh dollarini tashkil qilgan bo'lsa, bu ko'rsatkich 2014 yilga kelib 3,1 mlrd. AQSh dollarini tashkil qildi, ya'ni 2014 yilda jalb qilingan xorijiy investitsiya va kreditlar 2007 yilga nisbatan 2,7 martaga ortgan yoki 2007 yilga nisbatan 2 mlrd. AQSh dollari miqdorida ko'p xorijiy investitsiya va kreditlar jalb qilingan. Bu esa, iqtisodiyotni modernizatsiya qilish nuqtai nazaridan ijobiy holat hisoblanib, mamlakatimizda xorijiy investorlar uchun qulay investitsiya muhiti yaratilganligidan dalolat beradi.
Biroq, navbatdagi rasm ma'lumotlari mamlakatimizga (O'zbekistonning investitsiyaviy salohiyatidan kelib chiqib) xorijiy investitsiya va kreditlarni jalb qilish holati sustligini ko'rsatadi (2.3-rasm). Xususan, 2014 yilda mamlakatimizga jalb qilingan xorijiy investitsiya va kreditlarning jami investitsiyalar tarkibidagi ulushi 21,2 foizni tashkil qilib, 2007 yilga nisbatan 3,2 f.p.ga pasaygan, ya'ni xorijiy investitsiya va kreditlarni jalb qilish dinamikasida jami investitsiyalarning o'sish sur'atiga nisbatan pasayish tendentsiyasi kuzatiladi.

2.3-rasm. Xorijiy investitsiya va kreditlarning jami investitsiyalar tarkibidagi

salmog'i, foiz hisobida<sup>21




21</sup> O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi (www.stat.uz) ma'lumotlari asosida shakllantirildi.
³¹ http://www.finance.uz/index.php/uz/uzm-ekonomika sayti ma'lumotlari asosida shakllantirildi.
Bunday holat, o'z navbatida, xorijiy investitsiya va kreditlarni o'sish sur'atlarining jami investitsiyalarning o'sish sur'atlaridan ortda qolayotganligini ko'rsatadi va ichki investitsiyalarning faol rivojlanayotganligini tasdiqlaydi.
Xorijiy kreditlarni jalb qilish dinamikasini tahlil qiladigan bo'lsak, 2014 yilda bu ko'rsatkich 0,80 mlrd. AQSh dollarini tashkil qilib, 2007 yilga nisbatan 4 barobarga ortgan (2.4-rasm). Bu esa so'nggi yillarda mamlakatimizda xorijiy banklarning kredit liniyalarini jalb qilishni faollashtirishga qaratilgan huquqiy bazaning takomillashib borayotganligini ko`rsatdi.

Bugungi kunda O'zbekiston Respublikasida faoliyat olib borayotgan xorijiy banklar tomonidan mahalliy tijorat banklarida ochilgan va amal qilayotgan xorijiy kredit liniyalari, asosan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub'ektlarini kreditlashda faol qatnashmoqda. Buning, albatta, o'ziga xos sabab va ehtiyojlari mavjud bo'lib, shu omillar asosida tashkil etilayotgan va foydalanilayotgan xorijiy banklar kredit liniyalari mablag'lari milliy iqtisodiyot rivojini ta'minlashda o'zlarining munosib hissalarini qo'shib kelmoqdalar.

Ko'plab davlatlar tajribasining ko'rsatishicha, xorijiy banklarning kredit liniyalaridan samarali foydalanish raqobat sharoitida respublikamiz iqtisodiyotini rivojlantirishning garovidir. Shu bois, mamlakatimiz banklari ham xorijiy banklarning kredit liniyalarini iqtisodiyotga jalb qilishga alohida e'tibor qaratmoqda.
Xorijiy banklarning kredit liniyalari korxonalarni moliyalashtirishning qo'shimcha manbai bo'lish barobarida ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va texnologik jihatdan yangilash, amaliyotda zamonaviy menejmentni qo'llashga ham sharoit yaratadi.
³⁰ O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi (www.stat.uz) ma'lumotlari asosida shakllantirildi.
Mazkur kreditlar, birinchi navbatda, ishlab chiqarishning ilg'or usullarini, import o'rnini bosuvchi va eksportga yo'naltirilgan tovarlarni ishlab chiqarishni yo'lga qo'yish, tabiiy boyliklarni jadal o'zlashtirish, ishchi kuchi zich joylashgan hududlarda yangi ishlab chiqarishlarni tashkil etishga yo'naltiriladi.
Bugungi kunda respublikamiz banklari tomonidan Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki, Islom taraqqiyot banki, Xitoy taraqqiyot banki, Koreya Eksimbanki, Germaniyaning bir qator banklari bilan ularning kredit liniyalarini jalb etish borasida hamkorlik o'rnatilgan.
Xorijiy kredit liniyalarini jalb qilish hisobiga tadbirkorlik sub'ektlariga kreditlar ajratishni yanada kengaytirish borasidagi chora-tadbirlar doirasida tijorat banklari tomonidan 2013 yilda investitsiya loyihalarini moliyalashtirish uchun xalqaro moliya institutlarining 145,4 mln. AQSh dollari miqdoridagi kredit liniyalari, 2014 yilda esa 266,8 mln. AQSh dollari miqdoridagi kredit liniyalari o'zlashtirildi.