Mavzu: Xalqaro iqtisodiy integratsiya

Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning jahon xo`jaligi va xalqaro iqtisodiy munosabatlarda tutgan o`rni
Dunyo mamlakatlarida 9 ta yirik savdo va siyosiy tashkilotlar mavjud bo`li, ular quyidagilar:
o Yevropa ittifoqi:
o Shimoliy Amerika erkin savdo hududi(NAFTA)
o Yevropa erkin savdo assotsiatsiyasi(EFTA)
o Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorlik(APEC)
o Janubiy Afrika mamlakatlar rivojlanish uyushmasi(SADK);
o G`arbiy Afrika iqtisodiy va valyuta ittifoqi(YuEMOA);
o Janubiy Osiyo Mintaqaviy hamkorlik assotsiatsiyasi(SAARK);
o And pakti.
o - tovar, kapitallar, xizmatlar erkin xarakat qiladi;
o - raqobat kuchayadi;
o - ishlab chiqarishda samaradorlik ortadi;
o - sifatli va arzon tovarlar ishlab chiqariladi;
o - iste’molchilarning talabi ortib boradi;
o - taklif qilinadigan tovarlarning nomenklaturasi ortadi;
o - bozorlarning rivojlangan shakllari paydo bo’lib, umumiy bozorlar tashkil qilinadi;
o - ishsizlik darajasi pasayadi;
o - milliy iqtisodiyotdagi farqlar yo’qolib boradi;
o - yangi va kuchli umumiy iqtisodiyot shakllanadi;
o - milliy iqtisodiyot rivojlanib boradi;
o - kishilarning turmush farovonligi yaxshilanadi va x.k.lar.

Integratsiyalashgan mamlakatlar ishlab chiqarishning mintaqaviy xalqaro ijtimoiylashuvini rivojlantirish jarayonida yuzaga keladigan bir qator omillar, shuningdek, milliy iqtisodiyotlari faoliyati samaradorligini oshirishni kutmoqdalar. Masshtab iqtisodlaridan foydalaning Tranzaksiya xarajatlarini kamaytirish Qulay tashqi siyosiy muhit, barqaror muhit yaratish Savdo siyosati muammolarini hal qilish Iqtisodiyotni qayta qurishni rag'batlantirish, uning o'sishini tezlashtirish Old shartlar integratsiyalashgan mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish darajalarining o'xshashligi davlatlarning hududiy yaqinligi iqtisodiy va boshqa muammolar jamiyati demo effekti domino effekti (blokdan tashqaridagi mamlakatlar yomon rivojlanadi, ular blokka intila boshlaydi) Integratsiyaning turlari va turlari IN zamonaviy dunyo o'ziga xos "ikki tomonlama" integratsiya mavjud (Xasbulatov R.I.): transmilliylashuv va globallashuv jarayonlari natijasida vujudga kelgan jahon iqtisodiy integratsiyasi (com. - ehtimol global); 1950-yillardan boshlab ma'lum institutsional shakllarda rivojlanayotgan an'anaviy mintaqaviy integratsiya (comm. - ehtimol mintaqaviy). Ikki darajada rivojlanish -- global va mintaqaviy, -- Integratsiya jarayoni, bir tomondan, iqtisodiy hayotning kuchayib borayotgan baynalmilallashuvi, ikkinchi tomondan, mintaqaviy asosda mamlakatlarning iqtisodiy yaqinlashishi bilan tavsiflanadi. Ishlab chiqarish va kapitalning baynalmilallashuvi asosida rivojlanayotgan mintaqaviy integratsiya yanada global tendentsiya bilan birga rivojlanayotgan parallel tendentsiyani ifodalaydi. Bu, agar jahon bozorining global xususiyatini inkor etmasa, ma'lum darajada uni rivojlangan yetakchi davlatlar guruhiga yopishga urinishdir. com. - globallashuvning qarama-qarshiligi va mintaqaviylik tendentsiyasi; Aytgancha, globallashuv, ehtimol, ko'plab mamlakatlar ishtirok etadigan xalqaro tashkilotlarni yaratish orqali parchalanishni ifodalaydi, masalan, JST). Shuningdek, ular korxona darajasidagi integratsiya va davlat darajasidagi integratsiyani farqlaydilar (Okrut Z.M., Xasbulatov R.I.): 1. Institutsional integratsiya turi , yoki davlatlarning integratsiyalashuvi milliy takror ishlab chiqarishning oʻzaro kirib borishi, qoʻshilishi jarayonidir. jarayonlar, buning natijasida ijtimoiy, jins va institut birlashadi. Qo'shma Shtatlar tuzilmalari. Ko'pincha bu turdagi integratsiya siyosatchilar va rahbarlarning qarorlaridan kelib chiqadi. Mintaqaviy integratsiyaning shakllari yoki turlari har xil bo'lishi mumkin. Ular ishlab chiqarish omillari guruhlanishi doirasida harakat erkinligi darajasi bilan tavsiflanadi. Hozirgi vaqtda mintaqaviy ekvning quyidagi shakllari mavjud. integratsiya: Erkin savdo zonasi (FTA) Bojxona ittifoqi (CU) Yagona yoki umumiy bozor (OR) Iqtisodiy ittifoq (Yevropa Ittifoqi) Iqtisodiy va valyuta ittifoqi (EMU) FTA- bu imtiyozli zona bo'lib, uning doirasida MT bojxona va miqdoriy cheklovlardan ozod qilinadi tovarlar. TS- ikki yoki undan ortiq davlatlar o'rtasidagi ular o'rtasidagi savdoda bojxona to'lovlarini bekor qilish to'g'risidagi kelishuv, uchinchi mamlakatlardan kollektiv protektsionizm shakli. YOKI- ittifoqqa qo'shimcha ravishda boshqa ishlab chiqarish omillarining harakat erkinligi o'rnatilganda kelishuv, ya'ni. kapital va ishchi kuchi. MPEIga a'zo mamlakatlar o'rtasidagi aylanma to'xtaydi, ichki bozor shakllanadi. ES- ORga qo'shimchaga qo'shimcha ravishda fiskal va pul-kredit siyosati uyg'unlashtirilganda kelishuv. EMU- EKga qo'shimcha ravishda yagona makroiqtisodiy siyosat olib borilganda, milliy davlatdan yuqori boshqaruv organlari yaratilganda kelishuv. Ko'pincha MPEIlardan oldin imtiyozli savdo shartnomalari. Asosiy natijalar Mintaqaviy integratsiya: Ek jarayonlar sinxronlashtiriladi. va ijtimoiy mamlakatlarning rivojlanishi, makroiqtisodiy rivojlanish ko'rsatkichlari qiymatlari yaqinlashmoqda Iqtisodiyotlarning o‘zaro bog‘liqligi va mamlakatlar integratsiyasi chuqurlashib bormoqda YaIM va mehnat unumdorligining o'sishi Ishlab chiqarish ko'lamini oshirish, xarajatlarni kamaytirish Mintaqaviy savdo bozorlarini shakllantirish 2. Integratsiyaning xususiy korxona turi , yoki korxona darajasidagi integratsiya (haqiqiy integratsiya) - biz kompaniyalar kapitali va aktivlarining integratsiyasi haqida gapiramiz. Bu erda ular ajratadilar: Gorizontal integratsiya. U bir xil tarmoqda faoliyat yurituvchi korxonalarni bir xil asosda birlashtirishni nazarda tutadi sanoat bozori. Shunday qilib, korxonalar kuchli sheriklar raqobatiga qarshi turishga harakat qilmoqdalar. Vertikal integratsiya. Bu turli sohalarda faoliyat yurituvchi, lekin ishlab chiqarish yoki aylanishning ketma-ket bosqichlari bilan birlashtirilgan kompaniyalar uyushmasi. Xususiy korporativ integratsiya shakllari: Qo'shma korxonalar (QK) yaratish Xalqaro ishlab chiqarishni amalga oshirish. va ilmiy dasturlari (Okrut Z.M.): Xususiy-korporativ integratsiya natijasida toʻgʻridan-toʻgʻri aloqalar tarmogʻiga asoslangan bozorlar shakllanadi va bunday bozorlardagi savdo integratsion savdo deb ataladi. (Okrut Z.M.): Qoidaga ko‘ra, hududiy integratsiya va korxona darajasidagi integratsiya parallel ravishda davom etadi (qo‘mondon – Z.M. davlat darajasidagi integratsiyani mintaqaviy deb ataydi).
Odamlar o'rtasidagi iqtisodiy hamkorlik taxminan 10 ming yil oldin boshlangan. Jahon xo’jaligida milliy xo’jaliklarni birlashtirishning asosini xalqaro mehnat taqsimoti tashkil etdi. U alohida mamlakatlarning ayrim turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashuvini ifodalaydi. Ishlab chiqarilgan mahsulotlarning ortig'i avval qo'shni qabilalar, alohida oilalar va shaxslar, keyin esa davlatlar tomonidan ayirboshlana boshladi. Savdogar karvonlari cho'llarni kesib o'tdi, savdo kemalari dengiz va okeanlarni haydab, bir-biridan uzoqda joylashgan davlatlar o'rtasidagi iqtisodiy hamkorlik uchun yanada mustahkam yo'llarni ochib berdi. Bular xalqlarni bir-biriga yaqinlashtirishga qaratilgan birinchi urinishlar edi, bu asosan iqtisodiy yoʻnalish tanlashda tabiiy omilning farqi bilan bogʻliq edi. Haqiqiy o'zaro ta'sir kapitalizm rivojlanishining dastlabki bosqichlarida boshlangan. Ilgari rivojlangan ikki va uch tomonlama tashqi savdo aloqalari jahon miqyosidagi kommunikatsiyalarga aylana boshladi. Sanoat inqilobi davrida milliy iqtisodiyotlarning o'zaro bog'liqligi kuchaymoqda, ularning jahon bozoriga chiqishi nafaqat tabiiy, balki inson omili bilan bog'liq. Yirik mashinasozlik sanoatining rivojlanishi, ishlab chiqarish ko‘lamining ortishi, tarmoqning o‘zida ixtisoslashuvning chuqurlashishi bilan alohida mamlakatlar doirasida mahsulot turlarini tobora ko‘payib boraverish imkonsiz bo‘lib qoldi. Tarmoq ichidagi ixtisoslashuvning eng rivojlangan shakllari sanoatning o'zida keng tarqalmoqda. Jahon ishlab chiqaruvchi kuchlarining yanada rivojlanishi xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuv tendentsiyasiga olib keldi. Har bir mamlakatda ma'lum miqdorda tabiiy boylik, odamlarning tarixan to'plangan intellekti (bilim, malaka, tajriba) mavjud. Natijalarni almashish foydasiga birinchi dalil iqtisodiy faoliyat ikkita shunday davlat o'rtasida ishlab chiqarish sharoitlarida farq bo'ladi: bir mamlakatda boshqasida bo'lmagan narsa bor, lekin ularsiz zamonaviy sanoat rivojlana olmaydi. Bu shaxsiy narsalarga ham tegishli. Ayirboshlash foydasiga ikkinchi dalil ishlab chiqarish tannarxidir. Muayyan mahsulotni ishlab chiqarish xarajatlari turli mamlakatlar ha bir xil emas. Quvvat birligining narxi yengil avtomobil Yaponiyada AQSh avtomobil sanoatiga nisbatan pastroq. Bu ko'plab omillarga bog'liq. Janubiy Koreya va Tayvan elektronikasi, birinchi navbatda, ishchi kuchining arzonligi tufayli Yaponiyanikiga qaraganda arzonroq. Bunday misollarni son-sanoqsiz keltirish mumkin. Ko'pincha uyda hamma narsani to'liq ishlab chiqarishdan ko'ra, boshqalardan sotib olish foydaliroqdir. Adam Smit bu pozitsiyani qo'llab-quvvatladi oddiy misol: Shotlandiyada uzum sharobini ishlab chiqarish juda mumkin, - deb yozgan edi, lekin xarajatlar ortiqcha bo'ladi. Shotlandiyada jo'xori ishlab chiqarish va ularni Portugaliya sharobiga almashtirish foydaliroq. Devid Rikardo bundan ham uzoqroqqa bordi va bu tamoyilni mehnat qiymatining nazariyasiga asosladi va har ikki davlat ham ixtisoslashuvdan naf ko‘rishini isbotladi. U shuningdek, pirovard natijada barcha sinflar ixtisoslashuvdan foyda ko'radi, chunki bu kapitalning to'planishiga, mos ravishda iqtisodiy o'sishga va ishchi kuchiga talabning oshishiga olib keladi, deb hisobladi. Ikkinchi jahon urushidan keyin vujudga kelgan iqtisodiy hayotni baynalmilallashtirish shakli boʻlgan iqtisodiy integratsiya milliy xoʻjaliklarni oʻzaro bogʻlash va kelishilgan davlatlararo iqtisodiy siyosatni olib borishning obyektiv jarayonidir. Sanoat va ilmiy-texnikaviy hamkorlikni, savdo-iqtisodiy va valyuta-moliyaviy aloqalarni rivojlantirish, siyosiy va iqtisodiy xarakterdagi turli davlatlararo birlashmalarni, erkin savdo zonalarining mintaqaviy iqtisodiy guruhlarini, bojxona ittifoqlarini, iqtisodiy va valyuta ittifoqlarini va boshqalarni yaratishni o'z ichiga oladi. (EEC, EI, EFTA, ASEAN va boshqalar). Iqtisodiy integratsiya - bu yagona iqtisodiy organizmni yaratishga qaratilgan bir hil ijtimoiy-iqtisodiy tizimga ega bo'lgan bir qancha mamlakatlar iqtisodiyotining yaqinlashishi va o'zaro bog'lanishi jarayonidir. Bu xo‘jalik hayotini baynalmilallashtirish jarayonining o‘ziga xos bosqichi bo‘lib, yangi sifat – bir necha davlatlarning alohida xo‘jalik majmuasining yaxlitligi (bir hil, ichki birlashgan xo‘jalik mexanizmi) vujudga kelishiga olib keladi. Integratsiyaning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: 1) milliy ishlab chiqarish jarayonlarining o'zaro kirib borishi va to'qnashuvi; 2) shu asosda ishtirokchi mamlakatlar iqtisodiyotida chuqur tarkibiy o‘zgarishlar ro‘y bermoqda; 3) integratsiya jarayonlarini maqsadli tartibga solish zarurati; davlatlararo (millatlararo yoki millatlararo) tuzilmalarning (institutsional tuzilmalar) paydo bo'lishi. Integratsiya shartlari: 1) rivojlangan infratuzilma; 2) hukumatning siyosiy qarorlarining mavjudligi (integratsiya uchun sharoit yaratish - siyosiy va iqtisodiy asos); Integratsiya darajalari: IQTISODIY INTEGRATION (lot. integer - butundan) - har qanday qismlarni bir butunga birlashtirish. Iqtisodiyotga kelsak - xo'jalik yurituvchi sub'ektlarni birlashtirish, ularning o'zaro aloqalarini chuqurlashtirish, ular o'rtasidagi yaqin aloqalarni rivojlantirish. Vertikal va gorizontal integratsiyani farqlang. Birinchi holda, bir xil sanoat korxonalari yakuniy mahsulot ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan butlovchi qismlar, qismlar va blankalarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Ikkinchisida ishlab chiqarish texnologik umumiylik va mahsulotlarning bir xilligi bilan ajralib turadigan korxonalar birlashtiriladi. Xalqaro iqtisodiyotga kelsak - milliy xo'jaliklarning o'zaro bog'lanishi va shu asosda har qanday mahsulotni ishlab chiqarish uchun o'zaro bog'liq komplekslarni shakllantirish. U xalqaro mehnat taqsimoti, davlatlararo kooperatsiya va ixtisoslashuv kabi jarayonlar bilan chambarchas bog'liq. Xalqaro integratsiya ob'ektlari bo'lishi mumkin: savdo va bojxona munosabatlari; valyuta munosabatlari; moliya, katta investitsiya loyihalari. Jahon integratsiyalashgan taraqqiyot uch bosqichni bosib o'tdi: I bosqich - alohida mamlakatlar o'rtasidagi barqaror iqtisodiy aloqalarning kengayishi, ularning baynalmilallashuvi (XIX asr oxiri - XX asrning birinchi yarmi); II bosqich - butun jahon iqtisodiyoti va uning institutlari (XVF, Jahon banki) shakllanishining boshlanishi; III bosqich - 1970-yillarda boshlangan globallashuv. va eng katta rivojlanishni XX va XXI asrlar bo'yida oldi. Iqtisodiy integratsiyaning hozirgi bosqichi savdo integratsiyasining kengayishi bilan tavsiflanadi. Mamlakatlar oʻrtasida bojxona toʻsiqlarining yemirilishi, tarifsiz cheklovlarni olib tashlash tendentsiyasi kuzatilmoqda. Eksport kvotasi, ya’ni jahon ishlab chiqarishining umumiy hajmida tovar va xizmatlar eksportining ulushi doimiy ravishda oshib bormoqda. Jahon savdosi tarkibida tub siljishlar yuz bermoqda. Pay doimiy ravishda oshib bormoqda tayyor mahsulotlar, shuningdek xizmatlar: transport, turizm, moliyaviy. o'sib borayotgan solishtirma og'irlik intellektual mulk bilan bog'liq xizmatlar savdosi. Yevropa Ittifoqiga (EI) aʼzo mamlakatlar integratsiyasining hozirgi darajasi iqtisodiy rivojlanish sohasidagi qisman muvofiqlashtirishdan umumiy iqtisodiy strategiya va siyosatni ishlab chiqish, ularning asosiy yoʻriqnomalarini tasdiqlash va nazorat qilishga oʻtish bilan tavsiflanadi. ularning amalga oshirilishi ustidan. eng yuqori bosqich Valyuta, iqtisodiy va moliyaviy integratsiya - bu allaqachon 11 davlatni o'z ichiga olgan Evropa valyuta ittifoqining (EMU) shakllanishi, Evropa Markaziy bankining tashkil etilishi. Yagona valyuta - evro - 2002 yilda. EMUga a'zo mamlakatlar milliy valyutalarini almashtiradi. Shimoliy Amerika mintaqasida ham yuqori darajadagi integratsiyaga erishildi. NAFTA (Shimoliy Amerika erkin savdo hududi) doirasida AQSH, Kanada va Meksika oʻz iqtisodiy faoliyatlarini muvofiqlashtiradi. Integratsiya darajalari: 1) makroiqtisodiy (davlat darajasida); 2) mikroiqtisodiy (kompaniyalararo - TNK). Rivojlanayotgan mamlakatlar sanoatlashtirish muammolarini yengish uchun integratsiya guruhlarini tuzadilar. Rivojlanayotgan mamlakatlardagi guruhlar soni taxminan 35 dan 40 gacha. Bunga Argentina, Braziliya, Paragvay va Urugvayni o'z ichiga olgan MERCOSUR (1991 - Asunsion kelishuvi) misol bo'la oladi. Guruhning maqsadi byudjet taqchilligini kamaytirish va inqirozdan chiqishdir.
Jahon xo’jaligida har qanday davlat, u hoh kichik hoh katta bo’lsin, iqtisodiy integratsiyasiz tez rivojlana olmaydi. Buni jahonning ko’pgina davlatlari o’z tajribalarida isbotlashdi. O’zbekiston Respublikasining siyosati ham yuqoridagilarga erishishdir. Chunki iqtisodiy integratsiya mamlakatimiz iqtisodiyotiga bevosita ta’sir etadi. Jumladan:
XULOSA
· X.I.I.ning asosiy tushunchalari va tavsiflari taqqoslanganda, ishlab chiqarishning baynalmilallashuvi darajasi integratsiyaga ta`rif berishning asosiy omili ekanligi asos bo`ladi. Jahon mamlakatlarining turli xil mintaqaviy uyushmalar bilan o`zaro aloqadorligi respublikamizning jahon hamjamiyatining integratsiyalashuviga olib keladi.
· O`zbekiston BMT, MDH, YEI, NATO, ASEAN, VA SHANXAY HAMKORLIK TASHKILOTIGA A`ZO DAVLATLAR BILAN HAMKORLIK QILIB KELMOQDA.

 “Integratsiya haqida gapirar ekanmiz, manfaatlar birikuvining xilma-xil mexanizmlari va shakllari hamda integratsiya turlari mavjudligiga asoslanamiz. Bunga sherikchilik va hamkorlik qilishga intilayotgan mamlakatlarning boshlang’ich shart-sharoitlari turlichaligi sababdir. O’zbekiston bir vaqtning o’zida turli darajalarda – dunyo miqyosida va mintaqa ko’lamida – integratsiya jarayonlarida qatnashsa-da, ammo bir muhim qoidaga: bir davlat bilan yaqinlashish hisobiga boshqasidan uzoqlashmaslikka amal qiladi. Shu sababli O’zbekistonning jahon hamjamiyatidagi integratsiyalashuvi serqirra jarayondir”.

TEST
1. Milliy xo`jaliklar (davlatlar) o`rtasida ko`p tomonlama o`zaro barqaror aloqalarning rivojlanishi va mehnat taqsimoti negizida yuzaga kelgan mamlakatlarning iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, va madaniy jihatdan birlashuvi nima deyiladi ?
a) Iqtisod sohalari
b) Xalqaro iqtisodiy integratsiya*
c) Xalqaro iqtisodiyot
2. Turli korxona va tarmoqlarning, shuningdek, mamlakatlarning ishlab chiqarish sohasida bir-biriga yaqinlashuvi, ular oʻrtasida uzviy iqtisodiy aloqalar oʻrnatilishi, mamlakatlararo yagona umumiy xoʻjalikning shakllanishi jarayoni nima deyiladi ?
a) Xalqaro iqtisodiyot
b) Xalqaro iqtisodiy integratsiya
c) Iqtisodiy integratsiya *
3. Umumiy bozor qachon paydo bo’lgan ?
a) 1957-yil *
b) 1965-yil
c) 1924-yil
4. ….jarayonlar davlatlararo darajada integratsiya davlatlar iqtisodiy birlashmalarining shakllanishi hamda iqtisodiy siyosatlarning kelishuvi asosida amalga oshadi.
a) Makro miqyosdagi integratsion *
b) Mikro miqyosdagi integratsion
c) Umumiy miqyosdagi integratsion
5. …..jarayonlar bir-biriga hududiy jihatdan yaqin joylashgan mamlakatlarning xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning kapitallarini o’zaro ta’sir doirasi orqali amalga oshiriladi.
a) Makro miqyosdagi integratsion
b) Mikro miqyosdagi integratsion *
c) Umumiy miqyosdagi integratsion
6. Kim birinchi bo`lib salbiy va ijobiy integ-ratsiya ora-sidagi farqni ko`rsatib berdi?
a) Yan Timbergen *
b) B.Balassa
c) X.Jonson
7. Kim integratsiya-ning dinamik samara-larini va ularning integratsiyalashuvchi mamlakatlar y.i.mning o`si-shiga ta`sirni tizimlash-tirishga harakat qildi ?
a) Yan Timbergen
b) B.Balassa *
c) X.Jonson
8. Dunyo mamlakatlarida nechta yirik savdo va siyosiy tashkilotlar mavjud
a) 7
b) 8
c) 9
9. Jahon xo’jaligida milliy xo’jaliklarni birlashtirishning asosini nima tashkil etdi ?
a) xalqaro mehnat taqsimoti *
b) xalqaro iqtisodiyot
c) Integratsiya
10. Har qanday qismlarni bir butunga birlashtirish. Iqtisodiyotga kelsak - xo'jalik yurituvchi sub'ektlarni birlashtirish, ularning o'zaro aloqalarini chuqurlashtirish, ular o'rtasidagi yaqin aloqalarni rivojlantirish nima deyiladi ?
a) xalqaro mehnat taqsimoti
b) iqtisodiy integratsiya *
c) xalqaro savdo
TAYANCH IBORALAR
Xalqaro iqtisodiy integratsiya
Xalqaro mehnat taqsimoti
Mintaqaviy raqobat
Jahon Savdo Tashkiloti
Erkin savdo zonasini
Makro miqyosdagi integratsion
Mikro miqyosdagi integratsion
Tranzaksiya xarajatlarini
Millatlararo valyuta
Mehnat taqsimoti