Mavzu: Vodorodning olinishi. Darsning maqsadi: Ta`limiy maqsad

Yangi darsning bayoni.
Suv inson hayoti va amaliy faoliyatida katta ahamiyatga ega. Oziq-ovqat mahsulotlarini o‘zlashtirish jarayoni oziq moddalarni suv yordamida eritma holiga o‘tkazish bilan bog‘liqdir. Barcha muhim fiziologik suyuqliklar (qon, limfa va b.) suvli eritmalardir. Asosida kimyoviy jarayonlar yotadigan ko‘plab ishlab chiqarish sohalarida suvli eritmalardan foydalaniladi.
Suyuq eritmalar — ikki yoki undan ortiq tarkibiy qismlardan iborat suyuq gomogen (bir jinsli) tuzilmalardir.Yer yuzining umumiy sathi 510100000 km² bo‘lsa, shundan 375000000 km² suv bilan qoplangan. Okean va dengizlardagi suv (ularda erigan tuzlarni hisobga olmagan holda)1,4∙10¹⁸t, quruqlikdagi chuchuk suv va muzliklardagi suv 4∙l0¹⁵t, tirik organizmlar va tuproq, tog‘ jinslari tarkibidagi suv 10¹⁷t atrofida massaga ega. 70 kgog‘irlikdagi odam tanasida ≈49 kg suv bo‘ladi, ba’zi meduzalar tanasining 98% i suvdan iborat bo‘ladi.Tabiatda suv juda ko‘plab tuzlarni eritgan holda bo‘ladi. Ganga yoki Missisipi kabi daryolar yiliga 100000000 t gacha, dunyodagi barcha daryolar Dunyo okeaniga 2735000000 t tuzni eritib tashib keltiradi.Umuman olganda suvda deyarli barcha moddalar eriydi.
Ba’zi moddalar juda yaxshi, ayrimlari o‘rtacha, yana bir xillari yomon eriydi.Yomg‘ir suvi atmosferaning quyi qavatlaridan o‘tadigan qisqa vaqt ichida o‘zida sezilarli darajada turli moddalarni erita oladi va bug‘latilganda 1000 gyomg’ir suvidan 3-5g qattiq qoldiq qoladi. Tuproqqa tushgan suv tarkibida erigan moddalar tuproq va tog‘ jinslaridagi tarkibiy qismlar bilan kimyoviy ta’sirlashib, tabiatda uzluksiz davom etadigan tuproq hosil bo‘lishi, tog‘ jinslarining yemirilishi va yangi minerallar hosil bo‘lish jarayonlarida faol ishtirok etadiSuv shunday erituvchi moddaki, u gazlarni ham (kislorod, vodorod, karbonat angidrid va b.), suyuq moddalarni ham (spirt, kislotalar va b.), qattiq moddalarni ham (tuzlar, minerallar va b.) erita oladi.Bizning nazarimizda erimaydigandek ko‘rinadigan moddalar ham suvda biroz bo‘lsa-da eriydi. Sheele 12 kun davomida distillangan qor suvini kolbada qaynatib, kolba devori bir oz yeyilganini aniqlagan. Lavuazye 101 kun davomida og‘irliklari tortilgan kolbada aniq miqdor suvni qaynatib, idish og‘irligi ma’lum miqdorga kamayganligini va bu miqdor suvni bug‘latgandan keyin qolgan qoldiq miqdoriga tengligini aniqlagan. Demak, shisha ham oz miqdorda bo‘lsada suvda erigan. Eruvchanlik — moddaning erish qobiliyati.Suvda biror modda, masalan, qand erishini kuzatamiz. Xona haroratida (20°C) 100 g suv 200 gqandni erita oladi. Undan ortiq miqdor qand bu haroratda boshqa erimaydi. Shu eritma to‘yingan eritma deb ataladi, chunki unda ortiqcha miqdor qandni eritib bo‘lmaydi. Eruvchanlik o‘lchami moddaning ma’lum sharoitda to‘yingan eritmadagi miqdori bilan belgilanadi. To ‘yingan eritma − ayni haroratda eruvchi moddadan ortiqcha erita olmaydigan eritma.Eruvchanlik100 gerituvchida moddadan qancha erishi bilan belgilanadi. Agar 100 gerituvchida modda 10 gdan ortiq erisa − yaxshi eruvchan, 1 gdan kam erisa − oz eruvchan, 0,01 gdan kam erisa amalda erimaydigan modda hisoblanadi.Ko‘pchilik qattiq moddalarning eruvchanligi harorat ortishi bilan ortadi. Buni grafik tarzda ifodalash mumkin.Gazlarning eruvchanligi harorat ortishi bilan kamayib boradi (suv qaynaganda undagi erigan gazlar chiqib ketadi). Lekin bosim ortishi ularning eruvchanligini ortishiga olib keladi (mineral suvli idish ochilsa, idish ichidagi bosim kamayadi va erigan karbonat angidrid shiddat bilan ajralib chiqa boshlaydi).