Mavzu: Vavilov –Cherenkov effekti Reja

Vavilov-Cherenkov effektida tinik muxitda xarakatlanuvchi zarracha muxitning atom va molekulalarini tebratadi natijada zarrachaning energiyasi va tezligi kamayib boradi va manfiy tezlanishga ega buladi. Tebrangan muxitning zarrachalari elektromagnit tulkinlarini sochadi. Bu yoruglik tulkinlari muxitning xar bir nuktasidan sferik tulkinlar xolda tarkaladi. Vavilov-Cherenkov effektini chizmada xam kurish mumkin

• 
  Vavilov-Cherenkov effektida tinik muxitda xarakatlanuvchi zarracha muxitning atom va molekulalarini tebratadi natijada zarrachaning energiyasi va tezligi kamayib boradi va manfiy tezlanishga ega buladi. Tebrangan muxitning zarrachalari elektromagnit tulkinlarini sochadi. Bu yoruglik tulkinlari muxitning xar bir nuktasidan sferik tulkinlar xolda tarkaladi. Vavilov-Cherenkov effektini chizmada xam kurish mumkin
  
• 
  Elektron 1,2,3,4 chizik buylab xarakatlansa bu vaktda xar bir nuktada 11, 21,31 sferik tulkinlar tarkaladi. Elektron S1 > tezlik bilan xarakatlansin.Xar bir keyingi nukta ma’lum kechikish bilan tebranadi, natijada 11, 21,31 sferik tulkin radiuslari kiskaradi. Bu elementar sferik tulkinlarning interferensiyasi uchi 4 nuktada yotuvchi konusni bildiradi. Agar e – elektron 1 sekundda 1-4 yulni utsa tulkin 1-11 yulni utadi. 1-4 va 1-11 bulaklar mos xolda S1 va ga tugri keladi.
  

• 
  U xolda uchburchak 1, 11, 4 dan Cos  = , C1 = C  yoki,  = bu yerda burchak  , S1 va orasidagi burchakdir ekanini xisobga olib, Cos  = deb yozish mumkin.
  
• 
  Oxirgi tenglik Vavilov-Cherenkov effektini xarakterlaydigan muxim konunni ifodalaydi.
  
• 
  Vavilov-Cherenkov effekti yadro fizikasida yukori energiyali zarralar tezligini aniklashda juda keng kullanilmokda.
  

Zaryadlangan zarrachalar faqat tezlanish bilan harakat qilsa, elektromagnit maydon hosil qilinadi degan nazariya bor edi. Vavilov rahbarligida Cherenkov lyumenesensiya hodisasini tekshirayetganda agar zaryadli zarra muhitda yorug’lik tezligidan katta  (fazoviy tezligi ) tezlik bilan harakat qilsa elektromagnit nurlanish chiqaradi.

• 
  Zaryadlangan zarrachalar faqat tezlanish bilan harakat qilsa, elektromagnit maydon hosil qilinadi degan nazariya bor edi. Vavilov rahbarligida Cherenkov lyumenesensiya hodisasini tekshirayetganda agar zaryadli zarra muhitda yorug’lik tezligidan katta  (fazoviy tezligi ) tezlik bilan harakat qilsa elektromagnit nurlanish chiqaradi.
  
• 
  Bu nurlanish lyumenesensiya nurlanishi emas Vavilov-Cherenkov effekti, ( >c/n shart bajarilishi kerak) nurlanish nomini oldi (n-muhit sindirish kursatgichi.s-yorug’lik tezligi)
  
• 
  Shaffof muhitdan erkin elektronlar utganidan chaqnashlar ruy beradi. Bu hodisani keyinchalik Тamm, Frank 1937 yilda nazariy tasdiqlaydi. Тarqalish burchagi  quyidagicha aniqlanadi.
  
• 
  Nur yunalishi uki va zarra tezligi yunalishi bir xil bo’lib qisqa konus hosil qiladi. Keyinchalik bu nur Cherenkov schetchiqlarida ishlatiladi.