Mavzu: Valent bog`lar va malekular orbitalar nazariyalar o`rtasidagi o`zaro farqlar Reja

1-rasm. Hansh diagrammasi
Bugungi kunda hisoblash majmualarida birikmalarning elektron
tuzilishini va geometrik xarakteristikalarini ifodalash maqsadida besh
mingdan ortiq deskriptorlar aniqlangan. Deskriptorlarni hisoblaydigan
maxsus programmalar yaratilgan. Shulardan eng mashxuri Dragon
(komersial) programmasi hisoblanadi. Uning oxirgi varsiyasi ma’lum
bo’lgan deskriptorlarning hammasini hisoblash imkoniyatini beradi.



2-rasm. Dragon programmasidagi deskriptorlar kategoriyasi.

Uning bepul variantida 1400-ga yaqin 18-ta kategoriyadagi

deskriptorlarni hisoblash mumkin (-Rasm). Yaratilgan deskriptorlar birikmalarning reaksion qobiliyati, fizikkimyoviy xarakteristikalari va biologik faollikni matematik modellashda, yani miqdoriy jihatdan baholovchi matematiktenglamalar (modellar) tuzishda keng qo’llanilmoqda. QSAR yoki QSPR sohasida 1-chi bosqichda bir qator birikmalarning tajribada o’rganilgan faolligini yoki xossasini
ifodalovchi kattaliklar uchun deskriptorlardan foydalangan holda
matematik model tuziladi. Biologik faollikni ko’rsatuvchi parametr sifatida IC50 (inhibitory concentration), EC50 (effective concentration) yoki ED50(effective dose) olinishi mumkin. Birikmalarning toksikologiyasi o’rganilayotgan bo’lsa LD50 (lethal dose 50%) olinadi. Bu kattaliklar 1/LogIC (1/LogED, 1/LogLD) holatiga o’girilgan holda olinadi. Modellar tuzish jarayonida modelning ishonchli bo’lishi muhim ahamiyat kasb qiladi. Ishonchli modellar olish uchun o’rganilayotgan
birikmalarning 75-80 foizi tajriba guruhiga qolgan 20-25 foizi test
guruhiga ajratiladi. Buning uchun umumiy birikmalar soni 40-dan
ortiq bo’lishi tafsiya qilinadi. Aytaylik, bizda BF qiymatlariga ega 40-ta birikma bor. Uning 10-tasini (25%) test guruhga ajratiladi. Qolgan 30-tasi asosida matematik model tuziladi.

3.-Rasm. QSAR izlanishlaridagi bosqichlar.
Model tuzish uchun maxsus BuildQsar programmasidan foydalanamiz . BuildQsar programmasida o’rganilayotgan 30-ta birikmaning biologik faollik kattaligi (Log1/IC) Y[1] deb, deskriptorlar X[1]…X[n] belgilanadi. Programmaga korrelyasi koeffisienti R2 ≥ 0.7
bo’lgan, 1-7 deskriptordan tarkib topgan modellarni top deb komanda
berish mumkin.