Мавзу: Қурилиш саноати корхоналарини иқтисодиёти ва ташкил этилиши

1.9. Тармоқ ресурслари
Асосий фондлар ва уларнинг ишлаб чиқариш жараёнидаги ўрни.
Ишлаб чиқариш корхонасининг асосий фондлари деб, узоқ давр мобайнида хизмат қиладиган, табиий кўринишини ўзгартирмаган ҳолда, ейилиши давомида ўз қийматини ишлаб чиқаришнинг маҳсулотга аста – секин, қисмлаб ўтказиб борадиган, моддий бойликлар йиғиндиси ёки ишлаб чиқариш воситаларининг бир қисмига айтилади.
Асосий фондлар ишлаб чиқариш ва ишлаб чиқариш жараёнида бевосита иштирок этувчи фондлардир. Асосий ишлаб чиқармайдиган фондлар корхона қарамоғида бўлади бўлади, лекин ишлаб чиқариш жараёнида бевосита иштирок этмайди. Буларга болалар боғчалари, турар жой бинолари, маданий ва маиший хизмат кўрсатиш муассалари ва ҳоказолар киради.
Асосий ишлаб чиқариш фондлари актив ва пассив қисмларга бўлинади.
Актив қисм асосий ишлаб чиқариш фондларига, маҳсулот тайёрлаш технологик жараёнида бевосита иштирок этувчи фондлари киради. Пассив қисм фондлари технологик жараёнида амалга ошиши учун керакли шарт-шароитларни яратиб беради лекин бу жараёнида бевосита иштирок этмайди.
Актив ишлаб чиқариш фондларига қуйидагилар киради:
1. Машина ва ускуналар (ишчи машина ускуналар, босим ускуналари, ўлчаш, назорат, лаборатория ва бошқа ускуна ва механизмлар).
2. Технологик транспорт (технологик жараёнида иштирок этувчи барча тур транспорт воситалари).
3. Узатувчи ускуналар (трубоузаткичлар, электр линиялар ва бошқа тур энергия узатувчи ускуналар).
4. Асбоблар, хўжалик инвентарлари ва бошқа узоқ хизмат қилувчи моддий бойликлар.
Пассив қисм асосий фондларига қуйидагилар киради:
1. Ишлаб чиқариш, омборхона, хизмат кўрсатиш, хўжалик, маъмурий ва бошқа бинолар.
2. Иншоотлар (тўғонлар, сув минралари, завод ички темир йўли).
Асосий фондларнинг ишлаб чиқариш структураси уларнинг актив Факт ва пассив Фпас, қисмлари нисбати билан белгиланади:
Sакт = Sпас=
Асосий ишлаб чиқариш фондларининг ейилишини компенсациялаш учун амортизацион ажратмалар белгиланади. Амортизацион ажратмалар реновация учун ва капитал таъмир ажратмаларга бўлинади. Амортизацион ажратмалари нормаси Н қуйидагига тенг: