Мавзу: Қурилиш саноати корхоналарини иқтисодиёти ва ташкил этилиши

7-МАВЗУ: ИШЛАБ ЧИҚАРИШ КОРХОНАЛАРИНИНГ МАҚСАД ВА ВАЗИФАЛАРИ
7.1. Ишлаб чиқариш жараёнларининг шаклланиши
Ишлаб чиқариш жараёни бошланғич хом ашё ва материалларнинг босқичма-босқич истеъмол қилинишга ёки кийинчалик қайта ишлаш ҳолатига, белгилаб қўйилган хусусиятларга эга бўлган маҳсулот кўринишига келишдир. Ишлаб чиқариш жараёни ишлаб чиқариш билан истеъмол чегарасида тугайди ва шундан кейин ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг сарфланиши бошланади.
Истеъмол инсон ҳаётининг зурурий шартидир, истеъмол кўлами техник ва ижтимоий ривожланиш суръатининг ўсиши билан ортиб боради. Шу билан бир қаторда истеъмол маҳсулотларнинг ассортименти ва миқдор ўлчамлари чекланган. Истеъмол учун яроқсиз бўлган минерал ва органик моддалардан истеъмол маҳсулотлари ишлаб чиқаришни ташкил этиш зарурияти туғилади. Шу тариқа моддий ишлаб чиқариш йўлга қўйилади.
Жамият ишлаб чиқариш жараёнини ва унинг ташкил этилишини ўзгартирмай туриб, мамлакатнинг иқтисодий, ижтимоий ва сиёсий аҳволни ўзгартириб бўлмайди. Ишлаб чиқариш корхонаси жамият ривожланишининг ва иқтисодиётининг асосий ҳаракатлантирувчи кучи. Корхонанинг ички ишлаб чиқариш режаларини ва фаолиятини зўрлик билан ўзгартиришга мажбур этиш ишлаб чиқариш жараёнининг сусайишига, ҳатто тўхтаб қолишига олиб келади. Уни ўзгартиришига фақат машина ва қурилмаларни, жиҳозларни, асбоб-ускуналарни, технологияларни алмаштириш орқали эришиш мумкин. Маълумки, бундай ўзгартиришлар катта сарфҳаражатлар қилиниши ва муайян вақтни талаб этади.
Ишлаб чиқаришни чуқур таҳлил қилмай туриб, унинг ташқи шакли ва иш услубларини ўзгартириб бўлмайди. Ишлаб чиқаришни ривожланиш қонунлари билан тақсимлаш тармоқлари боғлиқ. Ишлаб чиқариш корхонасида асосан табиат қонунлари устувор бўлиб, улар белгилаган технологиялар базасида янги тизимни ташкил этади.
Ўз навбатида технологиялар табиий хом ашё, материаллар ва энергиянинг кимёвий, физик ва бошқа хусусиятларидан фойдалана олишга асосланади. Қўлланилаётган технологиялар ва ишлаб чиқаришнинг ташкил этилиши, даставвал ҳар бир ҳол учун ишлаб чиқариш жараёнларида иштирок этаётган табиат қонунлари ва кучларига боғлиқ.
Бу ҳолда жараён корхоналарда босқичлар бўйича ишлаб чиқилади ва амалга оширилади, масалан; тоғ-кон корхоналарида темир рудасини қазиб чиқариш, рудадан металл эритиб олиб, ундан тайёр маҳсулот ясаш ва ҳ.к.
Моддий ишлаб чиқариш таркибига қуйидаги асосий жиҳатлар киради: малакали тайёрланган ходимлар; меҳнат воситалари (машиналар, механизмлар, асбоб-ускуналар, иншоотлар); меҳнат предметлари (хом ашё, материаллар, табиий ресурслар); энергия (электр, иссиқлик, механик, ёруғлик).
Ишлаб чиқариш жараёнининг техник ва ташкилий-иқтисодий ҳарактеристкалари маҳсулот тури, ишлаб чиқариш ҳажми, қўлланилаётган техникалар ва технологияларнинг турлари, ихтисослашиш даражаси билан белгиланади.