Мавзу: Қурилиш материаллари ишлаб чиқариш техник жараёнларини автоматлаштириш

Мавзу: Гипс ишлаб чиқариш жараёнларини автоматлаштириш
Гипс (юн. гйпсос — бўр, оҳак) — 1)табиий Г. — mineral; сувли калсий сулфат тузи Cасо42ҳ2о; таркибида соф ҳолда Сао (32,56%). СО3 (46,51%), Н2О (20,93%) бўлади. Моноклин системада кристалланади. Кристаллари пластинкасимон, устунсимон, нинасимон ва толасимон кўринишда бўлади. Кўпинча, туташ донадор, толасимон массалар, турли кристаллик гурухлар тарзида учрайди. Тоза Г. рангсиз ва шаффоф; таркибида қўшилмалар бўлгани кулранг , сарғиш, қўнғир ва б. рангли бўлади. Минералогик шкала бўйича қаттиклиги 1,5—2; зичлиги 2300 км/м3. 20° да сувда ерувчанлиги 2,05 г—л. 170° атрофида қиздирилганда яримгидрат Cасо4 0,5 Н2О (алебастр) га, ундан юқори т-рада еса ангидрид Cасо4 га айланади. G. суви курий бошлаган кўл ва денгиз ҳавзаларида сулфат тузларининг чўкишидан пайдо бўлади. G. захиралари еса асосан гидротермал жараёнлар ҳамда ангидриднинг гидратлашиши натижасида ҳосил бўлади. Гипс қатламлари Ўзбекистоннинг Фарғона (Қувасой), Бухоро (Когон) ва Сурхондарё вилоятларида топилган; 2) қурилиш Г.— Cасо40,5Ҳ2О — ҳавода тез бирикадиган ва тез қотадиган боғловчи модда; табиий G.ni 140-190° т-рада пишириб олинади. Қовушоқ материаллар тайёрлашда, гипс-бетон, гипс-бетон буюмлар, кошинкор тошлар, бўёқлар и.ч.да, тиббиётда (гипс боғловчилар тайёрлашда), ҳайкалтарошликда, сувоқчилик ишларида ишлатилади.
Гипс боғлов — тез қотадиган боғлов; дока бинтга гипс кукунини бир текисда ёйиб тайёрланади. Тиббиёт амалиётида синган оёқ-қўлни ҳаракацизлантириш (қаранг Иммобилизация) учун қўлланилади. Биринчи бўлиб Н. I. Пирогов таклиф етган (1854). Суяк синганда ва бўғимларга шикаст етганда, уларни қимирламайдиган қилиб қўйиш, суяк-бўғим силини даволаш, туғма ва ҳаёт давомида қийшайиб қолган умуртқа поғонасини тўғрилаш учун ишлатилади. G. b. ишлатилишидан олдин тоғорадаги илиқ сувга тиқиб олинади. Сувни яхши шимиб олган гипсли бинтни бир оз сиқилади ва яланғоч баданга ёки нам тортмайдиган пахта устидан қўйилади. G. b. баданга текис ва жипс ёпишиб, қимирлатмай қўяди. G. b. айланма ёки гипс лонгета шаклида бўлиши мумкин. Оёққўл ёки танага айланма Г. b. қўйилади. Гавданинг бирор қисмини қимирлатмай қўйиш учун гипс лонгета ва б. ишлатилади. Умуртқа поғонаси силида гипедан ясалган махсус каравотлар, суяк очиқ синганида ёки операция қилинганида шикастланган соҳада тешик қолдирилган Г. b.лар қўлланилади. G. b. жуда сиқиб қўйилса, қон айланиши бузилиши мумкин: Г. b. қўйилган жой огрийди, чумоли юраётгандек туюлади, шишади, совийди, оёқ ёки қўл бармоқлари кўкаради ёки оқаради, ҳеч нарса сезмай қолади. Бундай ҳолларда дарҳол врачга кўрсатиш керак. G. b.ni бўлиниб кетишдан сақлаш лозим, акс ҳолда шикастланган жойнинг битиши бузилади. Оёққа қўйилган Г. b. кир бўлиб кетмаслиги учун устидан пайпоқ кийилади, қўл ёки б. жойда бўлса бинт ўраб, кир бўлганда алмаштириб турилади. Ёш болаларга Г. b. қўйилса, устидан клеёнка ўраб қўйилгани маъқул, акс ҳолда улар ёзилганда нам тегиб Г. b. тушиб кетиши мумкин.