Mavzu: Uml diagrammalari – Use case va Sinf diagrammalari

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA 
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI 
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
Dasturiy injinering fakulteti 
Dasturiy Ta’minot Tizimlarini Loyihalash 
Mavzu: Uml diagrammalari – Use case va Sinf diagrammalari
Topshirdi: Mannonov Suhrobjon
Qabul qildi: Jabborova N. 
Toshkent 2022 

---

Mavzu: Uml diagrammalari – Use case va Sinf diagrammalari
 
Yagona modellashtirish tili (UML) dasturiy ta'minot injiniringi sohasidagi umumiy 
maqsadli, rivojlantiruvchi, modellashtirish tili bo'lib, tizim dizaynini vizualizatsiya 
qilishning standart usulini taqdim etishga mo'ljallangan. Uml notatsiya dasturiy 
ta’minotni ishlab chiqishda axborot texnologiyalarida, ya’ni IT sohasida va biznez 
tizimlari uchun de-facto sanoat standarti hisoblanadi. 
UML 
modellashtirish 
diagrammalari 
va 
qatlam diagrammalari 
faqat 
modellashtirish loyihasi ichida mavjud bo'lishi mumkin. Har bir modellashtirish 
loyihasi umumiy UML modeli va bir nechta UML diagrammalarini o'z ichiga oladi. Har 
bir diagramma modelning qisman ko'rinishidir. UML modeli UML diagrammalaridagi 
barcha elementlarni o'z ichiga oladi va ularni UML Model Explorer yordamida ko'rish 
mumkin. Strukturaviy diagrammalar modelning statik arxitekturasini belgilaydi. Ular 
modelni tashkil etuvchi "narsalarni" - sinflarni, ob'ektlarni, interfeyslarni va jismoniy 
komponentlarni modellashtirish uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, ular elementlar 
orasidagi 
munosabatlar 
va 
bog'liqliklarni 
modellashtirish 
uchun 
ishlatiladi. 
Diagrammalar 2 guruhga bo‘linadi 
1)
Strukturali diagrammalar: 
a.
Sinf diagrammalari 
b.
Paket diagrammalari 
c.
Obyekt diagrammalari 
d.
Komponent diagrammalar 
2)
Xulq-atvor diagrammalari:
a.
Use-Case diagrammalari 
b.
Activity (Flow-chart) diagram 
c.
Interaction diagram 
d.
Communication diagram 
e.
Sequence (ketma-ketlik) diagram
1.
Strukturali diagrammalar
- Paket diagrammalari modelni mantiqiy konteynerlar yoki "paketlar" ga 
bo'lish va ular o'rtasidagi o'zaro ta'sirni yuqori darajada tasvirlash uchun ishlatiladi. 

---

- Sinf yoki Strukturaviy diagrammalar modelning asosiy qurilish bloklarini 
belgilaydi: to'liq modelni yaratish uchun ishlatiladigan turlar, sinflar va umumiy 
materiallar 
- Obyekt diagrammalarida strukturaviy elementlarning namunalari ishlash 
vaqtida qanday bog'liqligi va ishlatilishi ko'rsatilgan. 
- Kompozit tuzilma diagrammalari elementning strukturasini qatlamlash va 
ichki detallarga, qurilish va munosabatlarga e'tibor berish vositasini taqdim etadi. 
- Komponent diagrammalari odatda bir yoki bir nechta sinflardan tuzilgan va 
aniq belgilangan interfeysni ta'minlaydigan yuqori darajadagi yoki undan ko'p 
murakkab tuzilmalarni modellashtirish uchun ishlatiladi. 
- 
Joylashtirish 
diagrammalari 
haqiqiy 
dunyo 
sharoitida 
muhim 
artefaktlarning jismoniy joylashishini ko'rsatadi. 
2.
 
Xulq-atvorni modellashtirish sxemalari 
Xulq-atvor diagrammalari vaqt o'tishi bilan "bajarish" jarayonida model 
ichidagi o'zaro ta'sir va lahzali holatning turlarini aks ettiradi. 
- Use Case diagrammasi foydalanuvchi/tizim o'zaro aloqalarini modellashtirish 
uchun ishlatiladi. Ular xatti-harakatlar, talablar va cheklovlarni skriptlar yoki 
stsenariylar shaklida belgilaydilar 
- Faoliyat diagrammalari dasturning asosiy oqimini aniqlashdan tortib, har qanday 
umumlashtirilgan jarayonda qaror qabul qilish nuqtalari va harakatlarni qo'lga 
kiritishgacha bo'lgan keng ko'lamli foydalanishga ega. 
Ushbu laboratoriya ishida Use Case diagrammasidan hamda Sinf diagrammasidan 
foydalanib loyihalashtiramiz: 
Use Case diagrammasida 2ta asosiy elementi mavjud bo’lib ular: 
1)
Actor –foydalanishda o’zaro aloqada bo’lgan man. bog’liq bo’lgan rollarni ifoda 
etadi. 
2)
Use case (pretsendent)- qanday faoliyat, funksiya bajarilishini ko’rsatadi. 

---

1-rasm: Use case diagrammasi 
2.
 
Sinf diagrammasi 
UML klassi diagrammasi ob'ektga yo'naltirilgan tizimlarni qurish va 
vizualizatsiya qilish uchun ishlatiladigan grafik yozuvdir. Yagona modellashtirish 
tilidagi (UML) sinf diagrammasi - bu tizimning tuzilishini ko'rsatib tavsiflovchi 
statik struktura diagrammasining bir turi: 
−
sinflar,
−
ularning atributlari, 
−
operatsiyalar (yoki usullar), 
−
va ob'ektlar o'rtasidagi munosabatlar. 

---

2-rasm: Sinf diagrammasi 

---

Topshiriq*
: 1-laboratoriya ishi uchun indiudal loyiha mavzusi bo’yicha Use case 
hamda Class diagrammasi to‘liq shakllantirish va savollarga tayyorlanish