Mavzu: Ultrabinafsha nurlar fotoelektron elektrometrning

1.1 Yuzalarni tekshirishda fotonlar oqimidan foydalanish.
Yuzalarni diagnostika qilishda zond sifatida ishlatiladigan zarralarning orasida fotonlar yuza xususiyatlariga eng kam ta’sir qiladigan zarradir.Bunga sabab: birinchidan,fotonning impulsi juda kichik , ikkinchidan, u neytral zarra bo’lganligi uchun yuzalarning zaryadlanib qolishiga bog’liq bo’lgan jarayonlar keskin kamayadi.Fotonlardan foydalanishning salbiy tomonlari ham bor.Kerakli diapazonda fotonlarning kuchli intensivlika ega bo’lgan oqimini olish juda qiyin. Bundan tashqari ikkilamchi zarralarni hosil qilish effekti juda kam.Shuning uchun yuza qatlamlaridan chiqayotgan signallar juda kichik bo’ladi.Ammo sezgirligi yuqori bo’lgan zamonaviy dedektorlardan foydalanib bunday signallarni katta aniqlik bilan qayd qilish mumkin.

Asosan foto-elektron va foto-foton emessiyaga asoslangan usullar ko’p qo’llaniladi.(1.1-rasm).Yuzaga tushayotgan va undan qaytayotgan fotonlarning to’lqin uzunliklariga qarab to’rtta guruhga ajratish mumkin.Infraqizil (I,Q),ko’zga ko’rinadigan ultrabinafsha (U,B) va rentgen nurlari.Fotonlar bilan nurlantirishga asoslangan usullar: UBES – Ultrabinafsha nurlar fotoelektron spektroskopiyasi;RFES- Rentgen nurlari ;FESI:KAES – Kimyoviy analiz uchun electron spetroskopiya : NKS – Nurlarning kombinatsion sochilishi; RFS – Rentgen – foton spektroskopiyasi.

Bu usul orasida quyidagilarni alohida taq’kidlash mumkin:

1.IQ – yutilish. Bunda IQ fotonlar yuzasining monomolekulyar tebranma holatni vijudaga keltirish mumkin:IQ ning bu tebranishlaridan yutilishini tahlil qilib yuza qatlamining molekulyar tuzilishi haqida ma‘lumot olinadi.Yarim o’tkazgichlarda va dielektriklarda (I.Q) nurlar yutilishi natijasida donor sathlardan o’tkazuvchanlik zonasiga , valent zonadan akseptor sathlarga elektronlar o’tishi roy beradi.Bu esa donor va akseptor sathlarning energetik holatini aniqlash imkonini beradi.