Mavzu: uch fazali tok zanjirlari va ularni hisoblash. Reja

Mavzu: UCH FAZALI TOK ZANJIRLARI VA ULARNI HISOBLASH.
Reja:
1. Uchfazali EYuK va tokni olish qurilmasi va uning ishlashi. Uchfazali generator va iste’molchilarning yulduz sxemada ulanishi.
2. Yulduz sxemada ulangan uch fazali tok zanjirini hisoblash, tok va kuchlanishlarning vector tasvirlarini qurish (iste’molchilarning simmetrik va nosimmetrik holatlarida).
3. Uch burchak sxemada ulangan uch fazali tok zanjirini hisoblash, tok va kuchlanishlarning vector tasvirlarini qurish (iste’molchilarning simmetrik va nosimmetrik holatlarida).
4. Uch fazali simmetrik iste’molchilarning uchburchak sxemasidan yulduz sxemasiga o‘tishda tok va quvvatlarning o‘zaro nisbati. Uch fazali zanjirlarda aktiv, reaktiv va to‘laquvvatlar.

Uch fazali EYuK tizimning uch fazali toklari deb bir xil chastotali va fazalari o‘zaro 120 0 ga siljiganuchta sinusoidal bir fazali toklar tizimiga aytiladi. Uchfazali tizim yordamida ishlab chiqarilayotgan elektrenergiyani uzoq masofalarga uzatish, bir fazali tizimga nisbatan samarali hisoblanadi. Uchfazali EYuK tizimni hosil qilish, uni iste’molchilarga uzatish va bevosita iste’mol qilishda qo’llaniladigan uch fazali sinxron generatorlar, motorlar, transformatorlar konstruktsiyasi ishlab chiqarish uchun qulay va samarali, ularniekspluatatsiyasi tejamli va ishonchlidir. Texnologik tomondan uch fazali tizimlarda aylanuvchi magnit maydoni hosil qilish nisbatan qulay usanaladi. Sinxronvaasinxronelektrmotorlarningishlashtamoyillariushbuaylanuvchimagnitmaydonningtokli o ‘tkazgichgata’sirihisoblanadi.

Uch fazali tizimga ta’rif, tushuncha va formulalar. Bir xil chastotali vafazalar bo’yicha o’zaro 1200 siljiganuchta EYuK li zanjirdagi tok uch fazali tok deb ataladi. Uch fazali EYuK tizimi, uch fazali iste’molchi va ularni o’zaro bog’lovchi o’tkazgichlar uch fazali zanjirni shakllantiradi. UchfazaligeneratorEYuKlarinigoniyqiymatlariquyidagichaifodalanadi:

EYuKvektorlarininggeometrikyig’indisiyopiquchburchakhosilqiladi. Uchfazalizanjirdaikkiturdagikuchlanishvatoklarmavjudbo’ladi: Fazakuchlanishi –liniyasimlarining har biribilanneytral sim orasidagikuchlanishbo’libUa , UbvaUc lar bilanyokiumumiytarzdaUfbilanbelgilanadi; Liniyakuchlanishi – liniyasimlariorasidagikuchlanish, boshqachaaytganda generator chulg’amlarining A va B, B va C hamda C va A nuqtalariorasidagi UAB, UBC va UCA kuchlanishlaryokiumumiytarzda UA bilanbelgilanadi; Fazatoki – generator chulg’amlariningyokiiste’molchilarning bosh uchidanoxirgiuchigayo’nalgantokbo’libumumiytarzda If ko’rinishidabelgilanadi. Liniyatoki – Zanjirdagiliniyasimlaridanoqibo’tayotgantokbo’libumumiytarzda IL bilanbelgilanadi. Uchfazalizanjirlarda generator, transformatorchulg’amlarivaiste’molchilarikkixilsxemada: “yulduz” (Ү) yoki “uchburchak” (∆) usulidaulanadi. Generator chulg‘amlarini “yulduz” (Ү) usulidaulanishivaEYuKlarningvektordiagrammalari 3.1 – rasmdakeltirilgan.
Uchfazalitokningquvvati. Uchfazalisimmetrikzanjirlardaquvvatlarquyidagichahisoblanadi:

Uchfazalisimmetrikzanjirlardatokningquvvatinibirfazalivauchfazalivattmetrlaryordamidao’lchashmumkin. Elektrzanjirlardauchfazalisimmetrikiste’molchilarni “yulduz” sxemasidan “uchburchak” sxemasigao’tkazibulanganda, liniyadagitok 3 hamdaiste’molchiningquvvati 3 martagako’payadi. Ushbuxususiyatdanamaliyotdakengmiqyosdafoydalaniladi.

Elektrstantsiyalaridauchfаzаlisinхrоngеnеrаtоrlаro’rnatilganbo’lib, aynanularyordamidauchfаzаlielektrenergiyasihosilqilinadi( 3.1-rasm) . Uchfаzаlisinхrоngеnеrаtоrikkitaasosiyqism – qo’zg’almasstator (3.1-rasm,1) vaaylanuvchirotordan (3.1-rasm,2) iboratbo’ladi. Stator pazlarigachulg’amlarsonibirxil, o’zarobir-biridan 1200 gasiljiganuchtachulg’amjoylashtiriladi. Rotor vali(o’qi)gaesa N va S ikkiqutblielektromagnitmustaxkamo'rnatilgan. Ushbuelektromagnitcho’lg’mimaxsusmanbadano’zgarmastokbilanta’minlanadi.

Ushbuuch fаzаli sinхrоn gеnеrаtоr rotoritashqibirlamchiharakatlantirgich (bug’-gazturbinasi, ichkiyonuvdvigateli, suvningyuqoridanpastgatushishenergiyasivah.k.) yordamidaaylantirilgandastatorningfazachulg’amlaridao’zgaruvchanEYuKinduktsiyalanadi. Aylanayotganrotorningmagnitmaydonifazachulg’amlarinibirdanigaemas, balkinavbati (120 0 farqqilganholda) bilankesibo’tganisababli stator chulg’amlaridahosilbo’ladiganEYuKlar ham fazalarbo’yichao’zaro 1200 gasiljigantarzdahosilbo’ladi[1,2]. Uch fаzаli sinхrоn gеnеrаtоrningkonstruktivtuzilishiquyidаgicha: Uchtаbirхil mis simlrdano’ralgancho`lg`аmlаr (3.1-rasm, 1) qo’zg’almasqism - stаtоrning mаgnito`zаgiаriqchаlаrigаo`zаrо 120^osiljiganholda jоylаngаn.qismidа, rоtоr cho`lg`аmi jоylаshgаn bo`lib, ushbucho`lg`аm o`yg`оtuvchicho`lg`аm dеb atalаdi. Sinхrоn gеnеrаtоrningo`ygоtuvchicho`lg`аmgаo`zgаrmаs tоk bеrilib, ushbu tоk kuchli mаgnit mаydоninihosilqilаdi. Tashqimexanikkuchlarta’sirida rоtоr аylаntirilgаndаushbu mаgnit mаydоnistаtоr chulg`аmlаridаo’zarobir-biridаn 1200 gа fаrqqiluvchibirхilchаstоtаli sinusоidаl EYuKlarni hоsilqilаdi.
O’zarobir-birganisbatan 1200 gasiljitibjoylashtirilganuchtachulg‘amlarnimagnitmaydonidaburchaktezligibilansoatmiliyo‘nalishibo’yichaaylantirilganda, chulg’amlarda sinusoidal EYuKpaydobo’ladi. UshbuEYuKlaramplitudasio’zarotengbo’lib, fazalari 120 0 gafarqqiladi. Butundunyobo’ylabishlabchiqarishningbarchasohalaridaelektrenergiyata’minotivaiste’molidaasosanuchfazalitizimdanfoydalaniladi. UchfazaligeneratorningEYuK -Ea deb belgilasak, undan1200 orqadagiikkinchifazaEYuK -Eb , 1200 oldindagi, uchinchifazaEYuK-Ec deb belgilanadi. UchfazaliEYuKmanbai, uchfazaliiste’molchivaularnibirlashtiruvchio’tkazgichsimlarmajmuiuchfazalizanjir deb ataladi. Demak, uchfazaliEYuKsimmetriktizim deb o‘zarobirbiridanfazasi 1200 burchakkasiljiganbirxil 50 chastotavaamplitudaliEYuKmajmuigaaytiladi. 3.3-rasmda shundayEYuKlartizimioniyqiymatlariningto‘lqindiagrammasikeltirilgan.

Tayanchiboralar:elektrmaydon, potensiallarayirmasi,elektrkuchlanish, tokkuchi, o‘zgaruvchantok, o‘zgarmastok, o‘tkazgich, elektrquvvat, elektrenergiya, elektrzanfir, kimyoviymanba, fizikmanba, galvanikelement, termojuft, fotoelement, generator, rezistor, kondensator, cho‘g‘lanmalampa, induktivg‘altak, o‘zaklig‘altak, drossel, kalit, Kirxgof, faza, uchfazalielektrzanjir, chiziklielektrzanjir, sinxrongenerator,rotor, stator, tarnsformator.