Mavzu: tuproqdagi mikroelementlar reja: kirish tuproqlarning kimyoviy tarkibi va rangi. Tuproqlarning nur qaytarish koeffitsenti

Har xil tuproqlarning 1 metr qalinligida elementlarning o‘rtacha miqdorlari %, (Kudrin, 1963). Tuproqlar O H C N P S Si Al Fe Ti Mn Ca Mg K Na Gumus CO2 Tundra 47,86 0,25 3,49 yo‘q 0,125 0,105 - 29,70 6,65 3,58 0,24 0,29 2,14 0,90 2,07 1,88 Podzol: qumoq 50,66 0,05 0,67 yo‘q 0,066 0,022 0,020 39,57 4,31 1,16 - - 0,58 0,70 1,81 0,90 Qumli 57,20 0,04 0,64 yo‘q 0,060 0,022 0,026 43,77 1,72 0,55 - 0,06 0,28 0,09 0,33 0,16 Gilli 49,10 0,08 1,12 yo‘q - 0,105 0,056 33,85 6,98 3,11 - 0,20 0,80 0,60 2,50 1,43 Qora karbonat- sizlangan 49,9 0,17 2,36 0,10 - 0,061 0,018 31,94 6,84 3,79 0,52 0,08 1,22 0,82 1,38 0,68 Tipik 48,0 0,22 3,09 0,30 - 0,100 0,136 31,94 7,09 3,71 0,36 0,16 2,0 0,97 1,71 0,83 Oddiy 49,3 0,15 2,05 0,48 - 0,070 0,168 31,28 6,88 3,69 0,47 0,05 2,47 1,0 1,32 0,57 Janubiy 49,4 0,11 1,50 0,67 - 0,064 0,220 31,32 6,40 3,04 0,50 0,02 4,20 1,19 0,97 0,44 Kavkaz oldi 48,8 0,12 1,62 0,25 - 0,048 0,172 31,29 8,14 3,50 - 0,05 2,10 0,95 1,75 1,19 Azov bo‘yi 49,6 0,10 1,37 0,59 - 0,052 0,048 31,80 6,65 2,94 - 0,31 3,10 0,88 1,53 0,94 Kashtan 48,85 0,08 1,15 0,86 0,115 0,067 0,194 29,90 6,53 3,64 0,51 0,18 3,70 1,09 1,58 1,06 Jigar rang 49,04 0,16 2,17 0,86 - - 0,100 30,00 6,49 3,78 0,32 0,09 3,26 0,80 1,67 1,05 Qo‘ng‘ir (o‘rmon zor) 47,93 0,11 1,59 0,25 0,150 0,062 0,150 28,89 8,23 5,77 0,38 0,17 1,98 1,08 1,41 1,09 Qizil 48,32 0,13 1,81 yo‘q 0,110 0,079 - 21,50 14,15 11,50 - 0,18 2,34 0,93 0,23 0,08 Bo‘z 50,0 0,04 0,50 1,24 0,070 0,074 0,080 25,50 7,21 3,89 - 0,20 5,04 1,44 1,80 1,16 Ona jinslar 51,03 0,50 yo‘q 0,40 - 0,04 0,03 33,00 6,25 3,30 - 0,10 2,05 0,91 1,91 1,00 Konkretsiyalarda ko‘pincha lantanoidlar, mikro va ultro mikroelementlar to‘planadi. Shuni alohida qayd etish kerakki, sho‘rlangan tuproqlarda, sho‘rxoklarda elementlar assotsiatsiyasi va tarkibi, tarqalish qonuniyatlari sho‘r bo‘lmagan tuproqlardan farq qiladi. Buni biz o‘tloqi saz sho‘rhoklari misolida ko‘rshimiz mumkin.

XULOSA
Mikroelementlar - organizm, oʻgʻit, rudalarda kam miqdorda (odatda, Eng muhim mikroelementlarning asosiy fiziologik va gigiyenik xususnyatlariga taʼsir etadi, immunitet reaksiyalari, qon hosil qilish va toʻqimaning nafas olishida qatnashadi, hayvonlarda yetishmasa ozadi, boʻyi oʻsmaydi, skeleti rivojlanmaydi. Boʻy oʻsishi va organizm rivojlanishiga yordam beradi, qon hosil qilish, immun reaksiyalar va toʻqimaning nafas olishida qatnashadi. Fermentlar tarkibiga kiradi, kushlar va hayvonlarning oʻsishini tezlashtiradi, qoramollarda koʻpayib ketsa, molibdenoz kasalligi paydo boʻladi. Tishni baquvvat qiladi, qon hosil qilish va immunitet reaksiyalariga, skeletning rivojlanishiga yordam beradi, koʻpayib ketganda flyuoroz paydo boʻladi. Qon hosil qilish jarayoni, ichki sekretsiya bezlari faoliyatida ishtirok etadi; yetishmaganida hayvonlarning boʻyi oʻsmaydi va bolalashi kamayadi massasi 0,001% gacha) uchraydigan ki-myoviy elementlar. Tuproq va togʻ jinslari, suv tarkibidagi ayrim makroele-mentlar koʻpchilik hayvonlar, oʻsimliklar va odam uchun M. hisoblanadi.Organizmda M. xilma-xil biologik faol birikmalar: fermentlar, vitaminlar, gormonlar va boshqa tarkibiga kiradi. Bu M. taʼsiri, asosan, organizmda moddalar almashinuvi jarayonlari faolligining oʻzgarishida namoyon boʻladi. Baʼzan M. organizmlarning oʻsishi, qon hosil qilishi, toʻqimalar orqali nafas olish jarayonlari, hujayralar ichi moddalar almashinuvi va h.k.ga taʼsir koʻrsatadi.Tuproqda M. kam yoki koʻp boʻlsa, oʻsimlik va hayvonlar organizmida M. yetishmovchiligi yoki ortiqligi payqaladi.Chorva mollarining mahsuldorligini oshirish uchun mol ozigʻiga M. qoʻshib beriladi. Oʻsimlik va hayvon mahsulotlaridan iborat oziq-ovqat odam organizmiga kiradigan M.ning asosiy manbaidir. Ichiladigan suv odam organizmining yod, mis, rux, marganets, kobalt kabi M.ga boʻlgan sutkalik ehtiyojining faqat 1 — 10% ini taʼminlaydi.M. organizmda bir xil tarqalmaydi. Ularning biror organda koʻp toʻplanishi elementning fiziologik roli va shu organning oʻziga xos faoliyatiga bogʻliq (mas, jinsiy bezlarda Zn koʻp toʻplanadi va ularning funksiyasiga taʼsir etadi); baʼzi hollarda M.ning organlar funksiyasiga taʼsir etishi toʻplanish joyiga bogʻliq boʻlmaydi.
FOYDANANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI.

1. 
   TUPROQSHUNOSLIK. Toshkent – 2010. P. Uzoqov., Sh. Holiqulov.
   
2. 
   «Tuproqshunoslik va agrоkimyo» fanidan ma’ruzalar matni. NAMANGAN – 2015. Sh.Z.Xakimov.
   
3. 
   « TUPROQSHUNOSLIK АСОСЛАРИ »FANIDAN MA’RUZALAR MATNI. Navoiy – 2010. Jonzoqov A.B+
   
4. 
   Abdullayev S.A., Namozov X. Tuproq melioratsiyasi.-T.: “Milliy ensiklopediyasi nashriyoti”, 2011.
   
5. 
   Abdraxmonov T., Jabbarov Z. Tuproqlarni kimyoviy ifloslanish muammolari va muxofaza qilish tadbirlari. - T.: “Universitet”, 2007.
   
6. 
   Aleksandrova L.I Organicheskoye veshestvo pochv i protsessi yego transformatsii.- L.: “Nauka”, 1980.
   
7. 
   Boboxо‘jayev I.. Uzoqov P. Tuproqshunoslik.-T.: "Mehnat",1995.
   
8. 
   Boboxо‘jayev I, Uzoqov P. Sostav i svoystva pochv Uzbekistana.- T.: “Fan”, 1991.
   
9. 
   Gorbunov B.V. Oroshayemiye pochvi Sredney Azii // Geografiya i
   
10. 
    Sattorov J.S., Turapov I.T., Qо‘ziyev R.Q. Sovremennoye sostoyaniye i zadachi issledovaniy po bonitirovke pochv // Nauchniye osnovi bonitirovki pochv v usloviyax rinochnix otnosheniy.- T., 1996.