Mavzu: Tortuv yelkasi, Lokomotivlar qatnov maydoni va hududi

Mavzu: Tortuv yelkasi, Lokomotivlar qatnov maydoni va hududi.
Poyezdlarga xizmat ko’rsatish, ya’ni ularni temir yo’llar bo’ylab harakatlanishi lokomotivlarni ekspluatatsiyasini tashkillashtirishning nazariyasi va amaliyotiga asosan ishlab chiqilgan aniq bir tizim bo’yicha amalga oshiriladi. Liniyada asosiy va aylanish depolarini joylanishiga, tranzit yuk oqimi, harakat grafigi turiga ko’ra lokomotivlarni poyezdlar bilan ishlashining turli xil usullari qo’llanadi hamda lokomotivlarni tegishli aylanish uchastkalari tanlab olinadi. Agar asosiy depoga faqat bitta aylanish uchastkasi (yoki bitta tortuv yelkasi) tutash bo’lsa, lokomotivlar poyezdlarga yelkali yurish usulida xizmat ko’rsatadi (1-rasm). Aylanish uchastkalar uzaygan sari yelkali yurish ko’proq qo’llana boshladi. Asosiy depo saralash stansiyasida joylashgan hollarda lokomotivlarni ekipirovkalash maqsadida depoga kirishi uchun poyezddan ajratish, texnik xizmat ko’rsatish va joriy ta’mirlovlar poyezd vagonlarini tarqatish bilan birga bajariladi, bu esa lokomotivlardan foydalanish ishlarini jadallashtiradi. Agar asosiy depoga kamida ikkita aylanish uchastkasi tutashgan hamda asosiy depo stansiyasida tranzit poyezdlar oqimi koeffitsiyenti yuqori bo’lsa, lokomotivlarni halqa bo’ylab yurishining samarasi yuqori bo’ladi.

1-rasm. Lokomotivlarni poyezdlarga xizmat ko’rsatish usullari: a-yelkali; b-halqali; v-sirtmoqli; A-asosiy depo; b va v-aylanish deposi.
Ish halqa usulida olib borilganda (2.2-rasm) lokomotiv poyezd bilan birga a punktidan asosiy depo stansiyasi A gacha va undan so’ng poyezddan ajratilmasdan boshqa uchastkadagi aylanish punkti b gacha boradi. Bu yerda lokomotiv qarshi yo’nalish poyezdiga ulanadi va sikl qaytariladi. Shunday tartibda lokomotiv asosiy depoda bajariladigan navbatdagi texnik xizmat ko’rsatish TXK-3 gacha ishlaydi. Asosiy depoga kirishlar oralig’ida lokomotiv bajaradigan reyslar soni TXK-3 lar orasidagi vaqtga, aylanish uchastkasi uzunligiga va lokomotivning texnik holatiga bog’liq. Zaruratga ko’ra lokomotivni ekipirovkalash ishlari aylanish punktlarining bittasi yoki ikkalasida, asosiy depo stansiyasida hamda oraliq stansiyalarda ham (kerak bo’lgan hollarda) bajarilishi mumkin. Halqa bo’ylab yurishda lokomotivni asosiy depo stansiyasida ekipirovkalash ishlari odatda poyezddan ajratmagan holda amalga oshiriladi, buning uchun stansiya temir yo’llarida qum bilan ta’minlash, teplovoz tortuvida esa dizel yoqilg’i, moy, suv bilan ta’minlash maqsadida ekipirovkalash qurilmalari o’rnatiladi. Ayrim hollarda ekipirovkalash qurilmalari majmuasi stansiyaning maxsus temir yo’llarida, poyezdlarni qabul qilish va jo’natish parklari yaqinida joylashtiriladi va ekipirovkalash uchun lokomotiv poyezddan ajratiladi, so’ng esa aynan shu yoki boshqa poyezdga qayta ulanadi.
Lokomotiv brigadasi tarkibi. Lokomotiv brigadalar ishchilari temir yo’l xizmatchilarining umumiy sonining 9-10% tashkil etadi; ularni saqlash va o’qitilishiga ketadigan xarajatlar temir yo’llarning ekspluatatsiya sarflarining deyarli 7% to’g’ri keladi.Lokomotiv brigadasi odatda ikki kishidan: mashinist va uning yordamchisidan iborat bo’ladi. Mashinist lokomotivni boshqarish va holatiga, poyezdni haydash yoki manyovr ishlarini bajarilishiga javobgar bo’ladi.
Lokomotiv brigadasi vazifalari. Mashinist va uning yordamchisi quyidagilarni albatta bilishi va aniq bajarishi shart: “O’TY”AJ temir yo’llarni texnik ekspluatatsiyasi qoidalarini; signalizatsiya, poyezdlar harakati va manyovr ishlari bo’yicha yo’riqnomalarni; temir yo’l transporti xodimlarining tartib−intizomi haqida Nizomni; “O’TY”AJ, temir yo’l bo’linmasi va lokomotiv deposining lokomotiv brigadalar ishiga tegishli bo’lgan buyruqlari, yo’riqnomalari va ko’rsatmalarini; lokomotiv brigadalar uchun nazarda tutilgan .
hajmda xavfsizlik texnikasi va sanoat sanitariyasi qoidalarini. Lokomotiv mashinistlari va ularning yordamchilariga harakat grafigi va poyezdlarni harakat xavfsizligiga, yoqilg’i va elektr energiya sarfi me’yorlariga rioya qilish hamda ularni tejash bo’yicha vazifalarini qat’iy bajarish majburiyati yuklatiladi. Depo navbatchisi oldiga ishga kelgandan so’ng brigada oxirgi buyruqlar va farmoyishlar bilan tanishib, buyruqlar kitobiga imzo chekishi, hamda ularning mazmunini texnik formulyarda yozib qo’yishi kerak. Keyin brigada medpunktga tibbiy ko’rikdan o’tish uchun boradi va ko’rikdan so’ng vrach mashinistning marshrut varag’iga “Tibbiy ko’rik o’tkazildi” degan shtamp qo’yadi. Depoda lokomotivni qabul qilishda mashinist shaxsan o’zi lokomotivning ekipaj qismini ko’zdan kechirishi, TU-152 shakldagi lokomotivning texnik holati jurnalidagi ma’lumotlar bilan tanishishi va unda avval ko’rsatilgan barcha nosozliklar bartaraf etilganiga ishonch hosil qilishi, lokomotivning ishga layoqatliligini tekshirishi, radioaloqa ishlashini, ALSN, tezlik o’lchash tasmasini o’rnatishi kerak va shundan keyin svetoforning ruxsat etuvchi chirog’i yonganda lokomotivni yurgizishi mumkin. Lokomotivni stansiya temir yo’llarida kelgan brigadadan qabul qilganda, yuqorida ko’rsatilgan ishlardan tashqari qabul qiluvchi brigada elektr energiya yoki dizel yoqilg’i sarflari hisoblagichlarining ko’rsatishini qayd qilishi zarur.
Brigadalarni tayyorlash va o’qitish. Lokomotiv brigadalar uchun kadrlarni temir yo’l texnik (mashinistlar) maktablari va temir yo’l texnik kollejlari tayyorlaydi. Temir yo’l kollejlari umumiy o’rta va to’liq bo’lmagan o’rta ma’lumotga ega yoshlar qabul qilinadi (o’qish muddati 1 yilu 2 oy va 3 yil). Temir yo’l texnik maktablarida mashinistlar uchinchidan past bo’lmagan chilangarlik razryadiga va ma’lum miqdorda ish stajiga ega mashinist yordamchilaridan tayyorlanadi. Mashinist va yordamchilarning ayrimlari depoda ishdan bo’shamasdan turib tayyorlanadi. Buning uchun depoda o’quv guruhlari tashkil etiladi, temir yo’l texnik maktablari va temir yo’l kollejlari dasturlari bo’yicha ma’ruza mashg’ulotlari o’tkaziladi, bundan tashqari yakkaxon o’qitish va murabbiylik usullaridan keng foydalaniladi. Mashinistning malakasi − lokomotiv, elektr yoki dizel poyezdlarni mustaqil boshqarish huquqi belgilangan tartibda nazariy sinovlardan o’tgan mashinist yordamchilariga temir yo’l malaka komissiyasi tomonidan beriladi.