|
Ma’lumotlarning asosiy manbalari
Tovar operatsiyalari tо‘g‘risidagi ma’lumotlarning asosiy manbalari davlatning soliq
tizimi tomonidan tо‘planib, ma’lumotlarni о‘z ichiga oluvchi savdo hisobotlari, bank tizimi
orqali chet el valyutasining tо‘lovlari va oqimini kо‘rsatuvchi valyuta almashuvi bо‘yicha
ma’lumotlar hisoblanadi.
Savdo hisobotlarida tovarlarning davlat chegarasi orqali jismoniy harakati, banklar
orqali amalga oshirilgan va xizmatlar uchun tо‘lovlarda valyuta almashuvi bо‘yicha
ma’lumotlar, shuningdek, bank tizimi orqali daromadlar harakati aks etadi. Bu manbalardan
foydalanilganda doim ham egalik huquqining sotuvchidan xaridorga о‘tayotganida (ikkala
tomonning ham buxgalteriya kitobida aks etadi) tо‘lov balansining о‘tkazish prinsipi
operatsiyasini tuzishda joriy manbaga amal qilinmaydi. Shuning uchun operatsiya
о‘rtasidagi farq ularni kategoriyalarga bо‘lim operatsiyalarini amalga oshirish vaqti
tushunchasi, shuningdek, qiymati baholashlarni ifodalovchi tuzatishlarni kiritish kerak
bо‘lishi mumkin. Valyuta almashuvi tо‘g‘risidagi ma’lumotlarda operatsiyalar hisobi uchun
tuzatishlar kiritilishi kerakki, bularni amalga oshirishda tо‘lov bank tizimi orqali
bajarilmaydi. Natural kо‘rinishdagi davlat importi, barter bitimlari, bir yoqli transfertlar va
chet eldagi moliyaviy aktiv va passivlar hajmining о‘zgarishi yordamida bevosita amalga
oshirilgan operatsiyalar valyuta almashuvi tо‘g‘risidagi ma’lumotlarga kiritiladigan
moddalar qatoriga tegishlidir.
Bojxona hisoboti ma’lumotini korreksiya misoli tariqasida mamlakatdagi kemalar va
dengiz ovchilari ochiq dengizdan tutgan ovini chet elda realizatsiya qilishlarini olish
mumkin.
Turli moddalarni kategoriyalarga bо‘lish bilan bog‘liq tuzatishlar bо‘yicha hamma
eksport FOB asosida о‘tkazilishi kerak. Bunda ma’lum о‘zgartirishlar “Transportatsiya”
moddasiga kiritilishi lozim. Operatsiyani amalga oshirish vaqti bilan bog‘liq bо‘lgan
tuzatish tovar oqimi hajmi о‘zgarishida shuningdek, davlat rezidentlari chet eldagi
zahiralarga ega bо‘lganda yoki rezident emaslar – quriladigan davlatdagi zahiralarga ega
bо‘lganida muhim bо‘lishi mumkin.
Savdo hisobotlarida tovarlarning jismoniy kuchi qayd qilinadi va shuning uchun bu
zahiralar hajmini о‘zgartirishda ularga tuzatishlar kiritish kerak. Valyuta hisobotlarida
operatsiyalarni amalga oshirish vaqti bilan bog‘liq bо‘lgan tuzatish kapitallar harakatidagi
aktivlar va passiv о‘zgarishni kо‘rsatish uchun kiritiladi. Qiymat bо‘yicha tuzatishlar asosiy
manbalardan olinadigan ma’lumotlar bozor narxini ifodalamaganda zarur bо‘ladi.
Ba’zi xususiy operatsiyalarni baholashda, valyuta almashuvi ustidan kuchli nazorat
bо‘lmagan davlatlarga tegishli sо‘rovnomalar yoki tanlama kuzatishlar olib borish kerak
bо‘lishi mumkin. “Turizm” tо‘lov balansi moddasini baholashda ba’zan davlat redidentlari
tomonidan chet elda о‘tkaziladigan sutkaning о‘rtacha summasini kunlarning umumiy
soniga kо‘paytiriladi, shuningdek, ushbu davlatda chet elliklar tomonidan о‘tkaziladigan
kunlar soniga kо‘paytiriladi.
Sutkaning о‘rtacha kattaligini aniqlash uchun sayohat agentligi, banklar,
mehmonxona va dо‘konlardan olingan ma’lumotlardan foydalanish mumkin. Chet el
turistlarining mehmonxonalarda о‘tkazgan kunlari soni tо‘g‘risidagi ma’lumotlarni tо‘plash
mumkin. Turizm bо‘yicha ma’lumotlar davlatlararo ba’zi ma’lumot almashish yо‘li orqali
tekshirilishi mumkin. Sо‘rovnomalardan, shuningdek kema va aviakompaniyaning
yо‘lovchilik chiptasi narxi tо‘g‘risidagi ma’lumot, investitsion foyda va trans milliy
kompaniyalarining tо‘g‘ri investitsiyalari tо‘g‘risidagi ma’lumotlarni olishda foydalanish
mumkin.
Qisqa muddatli kapital oqimi bо‘yicha ma’lumotlar, odatda, ishonchsiz hisoblanadi.
Valyuta almashuvi tо‘g‘risidagi ma’lumotlarning asosiy manbai sifatida ishlatilishida
tijorat, kredit tо‘g‘risidagi ma’lumotni, qiyin bо‘lsa, sо‘rovnomalarni qо‘llaganda
ma’lumotning kerakli hajmini olishi, shuningdek, uning ishonchliligini ta’minlash esa
murakkabdir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
