Mavzu; Tog’ jinslari va gazlarni favqulotda otilib chiqish hollari haqida ma’lumot Reja

Himoya qatlamini ilgarilanma o‘rganish.
Kon zarbalari va otilib chiqishlarini oldini olish bo‘yicha asosiy va o‘ta ishonchli hududiy tadbir, himoya qatlamini ilgarilanma o‘rganishdir. Uning moxiyati quyida keltiriladi.
Foydali qazilma qatlami yoki yotqizig‘i kon zarbasi yoki otilishga xavfli bo‘lsa uning ostida yoki ustidagi boshqa qatlamlar orqali oldindan o‘rganiladi. Massivning aniqlangan qismini o‘rganish jarayonida deformatsiyalanish jarayoni va tog‘ jinslarining aralashtirilishi orqali yuksizlanish zonasi hosil qilinadi, shu jumladan kuchlanishlarni pasaytirish zonalari, bunday zarba yoki otilishga xavfli qatlamlarni qazib olish uchun bu zonalarni xavfsiz xolatga keltirish amalga oshiriladi.
Birinchi o‘rinda o‘rganiladigan qatlam himoyalovchi deb ataladi, kon zarbasi yoki otilib chiqishga xavfli qatlam yoki yotqiziqlar ximoya qilinadigan yoki himoya ostidagi deyiladi.
1-lahim ta’sir etish maydoni chegarasi; 2-tayanch bosimi zonasi; 3-xolislanishi zonasi; 4-to‘liq siljish zonasi; 5-buzilish zonasi; 6-ximoya zonasi; 7-tayanch bosimining epyurasi, qazish lahimidan tog‘ jinsi massivining xar hil masofalarida.
Qazish lahimlarining ta’siri oblastida tayanch bosimlari va yuksizlanish zonlari ajratiladi. Tayanch bosimlari zonasida kuchlanishlar buzilmagan massivdagi kuchlanishga tenglashish darajasida o‘sadi, yuksizlanish zonasida esa kuchlanish buzilmagan massivga nisbatan past bo‘ladi. YUksizlanish zonasi chegarasida kuchlanishning pasayish darajasi lahmdan yuqoriga va pastga tomon uzoqlashgan sari so‘nib boradi. YUksizlanish zonasining kuchlanishni bu darajada pasayadigan qismi, ya’ni qazib olishga kon zarbalari bo‘yicha xavfsiz hisoblangan joylar himoyalangan zona yoki to‘liq himoya zonasi deb ataladi.
Otilib chiqishlaridan samarali himoyalashni tashkil qilish uchun, bir qator qo‘shimcha tadbirlar bajarilishi lozim; xususan, xavfli qatlamlarda gaz bosimini pasaytirish, ko‘mirning gazlanganligini kamaytirish va uning gaz o‘tkazuvchanligini oshirish. Odatda xavfli qatlamlarining gaz bosimi 5-8 kgs/sm² darajagacha pasaytiriladi, bu himoya qatlamidan ilgarilama o‘rganish ta’sirida sodir bo‘ladi, otilib chiqishda oldini olshni ishonchliligini ta’minlaydi. Kon ishlarini rivojlantirishda favqulodda muhim bo‘lgan jihatlar himoyalovchi va himoyalanuvchi qatlam yoki yotqiziqlarda xavfli kuchlanishlarni vujudga kelishini oldini olishdir.
I va II qazish joyining xar hil davrdagi vaziyati.
Himoya qatlamlarini oldindan o‘rganishda shuni hisobga olish kerakki, kuchlanishdan yuksizlanish amalda juda qisqa muddatda ro‘y beradi va katta masofaga tarqaladi, bu vaqtda gazodinamik holatlar ancha sekin sodir bo‘ladi. SHu sababli himoya ta’sirini o‘rganish samarasini oshirish uchun odatda skvajinalar orqali qo‘shimcha tabiiy gazsizlantirish amalga oshiriladi.
SHunisi e’tiborliki, gazga to‘yingan jinslar gazsizlantirilgandan keyin o‘ta yuqori musiahkamlikka va ba’zi hollarda kon zarbalariga xavfli bo‘lib qoladi.
Himoya qatlamlarining joylashishiga bog‘liq ravishda svita qatlamlari pasayib borish, ko‘tarilib borish va aralash tartibda qazib olinadi.