Mavzu: Tinchlik davrida radiatsion zararlanish

Muhitning radioaktivlik muvozanatini buzilishi, ya’ni oshishi va odamga ta’siri to‘qimalardagi o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi. Normal, odatdagi sharoitda radioaktiv zarrachalar DNK molekulasida soatiga 8 mingtagacha birikmalarni zararlaydi va ular o‘z-o‘zidan tiklanadi. Shuning uchun tibbiyotda radiatsiyaning kam dozasi organizmning biologik himoya xususiyatini faollashtiradi, ko‘pi o‘ldiradi deb yoziladi. Tabiatda ko‘zga ko‘rinmaydigan radiatsiya zarrachalari erda, suvda, havoda, materiallarda, kiyimlarda, binolarda, oziq-ovqatda taqinchoq, o‘yinchoqlarda doimo mavjud. 61 Radiatsiyaning odam organizmiga ta’siri kam miqdordan boshlanadi. U jarayonni o‘sib boishi bilan tanada sezilish darajasi boshlanadi. Bu atom darajasida quyidagicha kechadi, radioaktiv zarrachalar juda katta tezlikda uchib chiqadi va to‘qima atomlari elektronini uradi, natijada elektronlar musbat zaryadlanadi. Radiatsiyaning qora ishi mohiyati shunda. Uning oqibati falokatga olib keladi. Erkin elektron va ionlashgan atom murakkab reaksiyaga kirishadi. Uning natijasida erkin radikallar hosil bo‘ladi. Masalan, organizmning taxminan 80 % qismi suvdan (H2O) tashkil topadi. U radiatsiyaning ta’sirida parchalanadi va H va OH radikallarga ajraydi. Bular potologik faol zarrachalar, ular muhim biologik birikmalar-DNK molekulalari, oqsillar, fermentlar, yog‘lardir. Natijada, organizmda zararlangan molekulalar va toksinlar, to‘qima almashinuvi ma’lum vaqtdan so‘ng zararlangan to‘qimalar o‘ladi yoki ularning funksiyasi jiddiy buziladi. DNKni zararlanishi va to‘qima genlarini buzilishi sababli to‘qimalar ajralishi buziladi. Bu radiatsiya ta’sirining eng xavfli oqibatidir. Kuchli doza bilan nurlanganda zararlangan to‘qimalar shunchalik ko‘p bo‘ladiki uning oqibatida butun organizm ishlamasligi mumkin. To‘qimalar ajralishi faol kechadigan quyidagi qismlar radiatsiyani og‘ir qabul qiladi: • suyak to‘qimasi (ilik); • o‘pka; • qorin shilliq pardasi; • ichaklar; • jinsiy a’zolar.

• Muhitning radioaktivlik muvozanatini buzilishi, ya’ni oshishi va odamga ta’siri to‘qimalardagi o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi. Normal, odatdagi sharoitda radioaktiv zarrachalar DNK molekulasida soatiga 8 mingtagacha birikmalarni zararlaydi va ular o‘z-o‘zidan tiklanadi. Shuning uchun tibbiyotda radiatsiyaning kam dozasi organizmning biologik himoya xususiyatini faollashtiradi, ko‘pi o‘ldiradi deb yoziladi. Tabiatda ko‘zga ko‘rinmaydigan radiatsiya zarrachalari erda, suvda, havoda, materiallarda, kiyimlarda, binolarda, oziq-ovqatda taqinchoq, o‘yinchoqlarda doimo mavjud. 61 Radiatsiyaning odam organizmiga ta’siri kam miqdordan boshlanadi. U jarayonni o‘sib boishi bilan tanada sezilish darajasi boshlanadi. Bu atom darajasida quyidagicha kechadi, radioaktiv zarrachalar juda katta tezlikda uchib chiqadi va to‘qima atomlari elektronini uradi, natijada elektronlar musbat zaryadlanadi. Radiatsiyaning qora ishi mohiyati shunda. Uning oqibati falokatga olib keladi. Erkin elektron va ionlashgan atom murakkab reaksiyaga kirishadi. Uning natijasida erkin radikallar hosil bo‘ladi. Masalan, organizmning taxminan 80 % qismi suvdan (H2O) tashkil topadi. U radiatsiyaning ta’sirida parchalanadi va H va OH radikallarga ajraydi. Bular potologik faol zarrachalar, ular muhim biologik birikmalar-DNK molekulalari, oqsillar, fermentlar, yog‘lardir. Natijada, organizmda zararlangan molekulalar va toksinlar, to‘qima almashinuvi ma’lum vaqtdan so‘ng zararlangan to‘qimalar o‘ladi yoki ularning funksiyasi jiddiy buziladi. DNKni zararlanishi va to‘qima genlarini buzilishi sababli to‘qimalar ajralishi buziladi. Bu radiatsiya ta’sirining eng xavfli oqibatidir. Kuchli doza bilan nurlanganda zararlangan to‘qimalar shunchalik ko‘p bo‘ladiki uning oqibatida butun organizm ishlamasligi mumkin. To‘qimalar ajralishi faol kechadigan quyidagi qismlar radiatsiyani og‘ir qabul qiladi: • suyak to‘qimasi (ilik); • o‘pka; • qorin shilliq pardasi; • ichaklar; • jinsiy a’zolar.