Mavzu: Til va tafakkur. Mentalingvistika. Reja

Mentalingvistika - tilshunoslikning til va tafakkur munosabatini o‘rganadigan yo‘nalishidir. Bugungi kunda kognitiv fanlar tomonidan ilgari surilayotgan borliqni mental gavdalantirish yoki til mentalligi g‘oyasida obyektiv olam qismlari bilan uning tasavvurlari o‘rtasidagi munosabat, ya’ni borliqning til orqali ongda aks etishi tushuniladi. Olamni aks ettirish yoki tasavvur qilish cho‘qqilar tamoyilligiga asoslanadi, boshqacha aytganda, so‘zlovchi tomonidan olamning eng muhim relevant belgisi sifatida ko‘ringan qismlari, ya’ni cho‘qqilari tasavvur qilinadi. Til mentalligi nazariyasiga ko‘ra “olam” atamasi ostida insonni qurshab turgan olamgina emas, balki inson tomonidan yaratilgan, ya’ni insonning nutqiy faoliyati va uning holati olami ham tushuniladi.
Til mentalligi hozirgi kunda sintaktik semantikaning tayanch tushunchasi bo‘lgan freymlar bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, leksik maydon nazariyasi va freym semantikasi o‘rtasida ham muayyan bog‘liqlik va o‘ziga xoslik mavjud. Freym quyma (stereotip) vaziyatlarni gavdalantirish usuli bo‘lib, ya’ni, masalan, opa, aka, amma, xola, nonushta, tushlik, to‘y so‘zlari ongimizda ular bilan bog‘liq muayyan guruhlarni gavdalantiradi. Har bir guruhga mansub a’zoning ma’nosini
bilish uchun, avvalo, ularning barchasi nimani bildirishi haqidagi bilimga ega bo‘lish, ya’ni har bir guruhni bir butun mohiyat sifatida tushunish talab etiladi. Ya’ni: bizning sezgi a’zolarimizga berilgan borliq uzvlari mental konsept (fikriy hosila) ekanligini e’tirof etish g‘oyasi orqali umumiylik hosil qilinadi.


Glossariy

1. 
   Mentalingvistika – ( lotincha mens, mentis – ong, tafakkur + lingvistika). Tilshunoslikning til bilan tafakkurning aloqasini va shunga bog’liq masalalarni o‘rganuvchi bo‘limdir.
   
2. 
   Til – kishilar o‘rtasida, jamiyatda o‘zaro fikr almashishning muhim vositasi; tilshunoslikning asosiy o`rganish obyekti.
   
3. 
   Tafakkur – obyektiv borliqning tasavvur, tushuncha va muhokamadagi faol in’ikosi jarayoni, insonning fikrlash qobilyati; fikrlash degan ma’noda keladi.