Mavzu: Tijorat banklari tomonidan qimmatli qog’ozlar bilan repo bitimlari hisobi

Xulosa.
O‘zbekiston qimmatli qog’ozlar bozorida tijorat banklari faoliyati tahlili shuni ko‘rsatadiki, tijorat banklarining qimmatli qog’ozlar bozorida emitent, professional ishtirokchi sifatidagi faoliyatlari sust. Banklarning qimmatli qog’ozlar bilan operatsiyalarni amalga oshirishdan oladigan daromadlari bank daromadlarini shakllantirishda hozirgacha sezilarli o‘rin egallagani yo‘q.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki faoliyatining asosiy yo‘nalishlaridan biri–respublika qimmatli qog’ozlar bozorida tijorat banklarining emission va investitsion faoliyatini nazorat qilish va tartibga solishdir. Qolaversa, bank qimmatli qog’ozlarini ro‘yxatga olish, qimmatli qog’ozlar bozorini tartibga solish bo‘yicha me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish, tijorat banklari faoliyatini tahlil qilish hamda qimmatli qog’ozlarni emissiyasi va muomalasini tashkil qilish yo‘nalishiga kiradi.
Qimmatli qog’ozlar bozorini REPO operatsiyalari orqali rivojlantirish eng samarali yo’llardan biri hisoblanadi, chunki REPO bitimlari orqali qimmatli qog’ozlar qayta sotib olinishi kafolatlanadi. Bugungi kunda O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan muddati 2 hafta bo’lgan qimmatli qog’ozlar REPO bitimlari faol amalga oshirilmoqda va bu orqali banklarga likvidlik va qo’shimcha daromadlar taqdim qilinmoqda.
Xalqaro Bazel qo‘mitasi tomonidan bank aktivlarini riskka tortish bo‘yicha ishlab chiqilgan andozada qimmatli qog’ozlarga nisbatan risk darajasi belgilangan O‘zbekiston bank amaliyotida qo‘llanilayotgan bank aktivlarini riskka tortish tartibiga ko‘ra, hukumatning barcha turdagi qimmatli qog’ozlari muddatidan qat’iy nazar risksiz aktivlar hisoblanadi va buning natijasida kapital monandlik ko’rsatkichini ijobiy saqlab turish, bank kapitalidan foydalanmasdan daromad ko’rish maqsadida tijorat banklari tomonidan qimmatli qog’ozlar bo’yicha amaliyotlar amalga oshirilishi maqsadga muvofiq.
Qimmatli qog’ozlar bozorini rivihlantirish uchun qutidagilarni amalga oshirish lozim bo’ladi:

1. 
   Ma’lumotlar shaffofligini ta’minlash, fond bozoridagi barcha tashkilotlarning moliyaviy natijalar va boshqa hisobotlarini olish imkoniyatlarini kengaytirish.
   
2. 
   Tijorat banklarining xorijiy fond birjalariga o’z qimmatli qog’ozlarini joylashtirishini yanada rag’batlantirish.
   
3. 
   Tijorat banklarining IPO sini amalga oshirish.
   
4. 
   Banklarning hosilaviy qimmatli qog‘ozlar bilan muomalalari va spekulyativ operatsiyalar bilan shug‘ullanishlari uchun malakali mutaxassis va ekspertlarni jalb etgan holda bozor operatsiyalarini rivojlantirish.
   
5. 
   Qimmatli qog‘ozlarni emissiyasi tartibini soddalashtirish va rasmiylashtirish davrini qisqartish.
   

Hozirgi vaqtda O‘zbekiston Respublikasi hukumatining faqat qisqa muddatli obligatsiyalarlari va o‘rta muddatli xazina majburiyatlari mavjud bo‘lib, ularning emissiya hajmi kichikdir. Shu boisdan ham ularning tijorat banklari aktivlari hajmidagi salmog‘i atigi 2-3 foizni tashkil qiladi. Xalqaro tajribadan ma’lumki tijorat banklarining daromadining yarmisidan ortig’I qimmatli qog’ozlarga investitsiyalar hisobidan shakllantirilsa bizda bank daromadlarining 90 foizidan ortig’i kredit va unga tenglashtirilgan operatsiyalar hisobidan olinadigan daromad hisoblanadi.
Banklar tomonidan bank biznesini va aromadlari strukturasini diversifikatsiyalash maqsadida qimmatli qog’ozlarda faol ishtirok qilish hamda bunda eng asosiy jihatlardan biri likvidlikni ta’minash maqsadida REPO bitimlarini yanada rivojlantirish mamlakatimiz bank tizimining keying 5-10 yillik istiqbolini belgilaydi.