Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

 
245 
uylanishga  tayyor,  lekin  Annaning  o'tmishini  bilmog'i  shart.  Annaning  o'zi  ham 
otasi ham shuni istaydi. Annaning ayanchli o'tmishi, tavba-tazarrulari Berkni ham, 
otasini  ham  larzaga  soladi.  Berk  va  Kristi  kemaga  yollanib  dengizga  suzib 
ketadilar, Anna esa ularning qaytishini kutib qirg'oqda qoladi. 
O'Nilning  20-yillar  birinchi  yarmida  yozilgan  asarlari  orasida  «Qayrag'och 
soyasida»  asari  juda  katta  muvaffaqiyat  qozondi.  Bu,  muallif  nazdida,  yangicha 
tragediya edi. Asar voqeasi XIX asr o'rtasida yangi Angliyada yetmish besh yoslili 
Efraim Kebot fermasida ro'y beradi. Pyesaning yetakchi ohangi boshdanoq ma'lum 
bo'ladi.  Dramada  uch  qahramon  zo'r  umumlashma  darajasiga  ko'tarilgan.  Bunga 
muallif hayotiy muhit va qahramonlarning faoliyatini muttasil tasvirlash orqali eri-
shadi. Bu drama  — L. Tolstoyning  «Zulmat  uyasi»  asariga o'xshash  dahshatli bir 
drama.  Efraim  mulki  —  xo'jaligiga  shu  qadar  berilganki,  hatto  bolalariga  bo'lgan 
mehri  buning  oldida  bir  pul.  Efrairnning  o'g'li  Ebin  ham  mulkparast;  shu  uyga 
avval  Efraimga,  keyin  Ebinga  xotin  bo'lib  kelgan  Abbi  ham  «mening  fermam», 
«mening uyim» qabilida mulkparastlik kasaliga yo'liqqan ayol. Voqealarning ilvoji 
ichki  kurashlar  orqali  qahramonlar  qarashlarida  keskin  o'zgarishlami  sodir  etadi. 
Ebin  bilan  Abbi  orasida  paydo  bo'lgan  muhabbat  mulkchilik  hissini  parchalay 
boshlaydi.  Ebbi  o'tmishini  xotiradan  o'chirish,  yangi  qaylig'i  Ebinga  butkul 
sodiqligini  isbotlash  niyatida  o'z  bolasini  o'ldiradi.  Qahramonlar  og'ir  fojiona 
jazavaga tushish orqali hayotning asl ma'no va mohiyati nimada ekanini anglashga 
intiladilar. 
O'Nil  psixologik  dramalar  qatori  ekspressionizm  uslubiga  oid  pyesalar  ham 
yozdi.  Ekspressionizm  dastlab  Germaniyada  rivojlangan  bo'lsa-da,  u  20-yillar 
Amerika  san'atiga  anchagina  ta'sir  ko'rsatgan.  O'Nil  o'zning  ekspressionistik 
ruhdagi  pyesalarida  burjua  taraqqiyotida  ko'ringan  jarohatlami  ochib  tashladi, 
zamonning  muhim  ijtimoiy  muammolarini  ko'tarib  chiqdi.  «Alvasti  maymun» 
pyesasida  tabaqaviy  to'qnashuv  mavzusini  tadqiq  etgan  bo'lsa,  «Imperator  Jens», 
«Bashar  bolalarining  barchasiga  qanot  berilgan»  asarlarida  irqiy  adovat 
muammosini ko'tarib chiqdi. 

---