Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

 
245 
Bizgacha  yetib  kelgan  deyarli  barcha  tragediyalar  prolog  (maqaddima)  bilan 
boshlanadi. Prologdan so'ng orxestraga xor kirib keladi va pyesaning oxiriga qadar 
bu yerdan jilmaydi. Xorning orxestraga shu chiqishi parodl deb atalgan. Paroddan 
so'ng episodiylar, ya'ni tragediyaning dialoglarga asoslangan qismi boshlangan.  
Esxilning  «Eroniylar»  tragediyasi  uning  ilk  asarlari  jumlasiga  kiradi.  Bu 
zamona  voqealariga  bag'ishlangan  va  bizgacha  saqlanib  qolgan  yagona  asar 
hisoblanadi. 
Tragediya  jo'shqin  vatanparvarlik  tuyg'ulariga  to'la.  Esxil  Yunonistonning 
demolcratik  tartibi  mustabid  Eron  tuzumidan  ustun  ekanligi  va  shu  bois  ellinlar 
g'alab'a  qozonganligini  ko'p  martalab  takrorlagan.  Bu  fikr  Atossa  bilan  chopar 
orasidagi  savol-javobda,  ayniqsa,  yaxshi  ifodalangan.  Atossaning  «Kim  ekan 
ularda  lashkarga  boshchi,  hukmdor?»  degan  savoliga  chopar  «tiriklarga  mute 
qullar  emas,  bo'ysunmas  kishilar  ular
»,  «Elliadaning
  kuchi  nimada  ekan?»  degan 
savolga «Fuqaro jasorati — ularning qal'a-yu qalqoni ekan», deb javob qaytaradi. 
«Zanjirband  Prometey»  (qo'yilgan vaqti noma'lum)  asari  Esxil  ijodida  alohida 
o'rin  tutadi.  To'ng'ich  ma'budlar  naslidan  bo'lmish  titan  Prometey  haqidagi 
afsonalar  ko'pgina  yunon  shoirlari  uchun  ilhom  manbayi  bo'lgan.  Lekin  Esxil 
birinchi bo'lib Prometey obrazini qahramonlik ruhida talqin etgan. Zevs insoniyat 
naslini  butkul  yo'q  qilib  yubormoqchi  bo'lganda,  Prometey  arshi  a'lo  mehrobidan 
tangri  otashini  o'g'irlab  odamlarga  topshiradi.  Odamzodga  u  yana  imorat-
koshonalar  qurish,  dehqonchilik,  yovvoyi  hayvonlarni  o'rgatish,  vaqtni  o'lchash, 
tabobat sirlarini anglash kabi ko'p kasbu ilmlarni o'rgatadi. Esxil insoniyat tarixini 
o'sish, ulg'ayish tarixi tarzida ko'rsatgan. 
Prometey  odamlarni  omilkor,  o'ta  qudratli  qilib  qo'ygani  uchun  Zevsning 
qahriga  uchraydi.  Zevsning  malaylaridan  Hukmdorlik  va  Zo'rlik  tragediyaning 
muqaddima  qismida  tog'  qoyasiga  zanjirband  etish  uchun  Prometeyni  dunyoning 
eng  chekkasiga,  uzoq  Skifiyaga  olib  keladilar.  Bu  mash'um  voqea  koinot 
kuchlaridan  hech  birini  befarq  qoldirmaydi.  Prometeyning  onaizori  —  zamin 
ma'budasi,  quyosh,  tog'lar,  daryo,  dengiz  to'lqinlari  va  ilohiy  Samo  jabrdiydaga 
hamdard bo'ladilar. 

---