Mavzu: “tasviriy san’atni o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish” mundarija: I. Kirish

Bahs - munozara metodining afzalliklari: - o’quvchilarni mustaqil fikrlashga undaydi; - o’quvchilar o’z fikrining to’g’riligini isbotlashga harakat qiladilar; - o’quvchilarda eshitish qobiliyatining rivojlanishiga yordam beradi.
Bahs - munozarametodining kamchiliklari: o’qituvchidan boshqarish mahoratini talab etadi; o’quvchilarning bilim darajasiga mos va qiziqarli bo’lgan mavzu tanlash talab etiladi.

Bahs - munozara metodini o‘tkazish bosqichlari:

O’qituvchi munozara mavzusini tanlaydi va qatnashuvchilarni taklif etadi. Bahs - munozara o’qitish usulidan foydalanishdan maqsad nima uning afzalliklari darsning samaradorligini oshirish tamoyillari nimadan iborat degan savolga quyidagicha javob berish mumkin.
1. Noan‘anaviy o’qitish eng sodda qulay usul. 2. Mustaqil fikrlashni o’rgatadi. 3. Ko’p tarmokli. 4. Sodda va oson. 5. Bilim boyligini oshiradi.
6. Vaqtdan yutadi. 7. Qiziqarli o’tadi. 8. Darsning samaradorligini oshiradi.

9. 
   Dunyoqarashni kengaytiradi. 10. Tafakkurni rivojlantiradi. 11. O’quvchilarining
   

diqqat e‘tiborini tortadi. 12. Har bir o’quvchi bilan individual munosabatda bo’ladi. 13. Xotirani kengaytiradi. 14. Izlanishga chorlaydi. 15. O’quvchilarni o’z ustida ishlashga chorlaydi.
Xulosa qilib aytganimizda, hozirgi kunda ta‘lim jarayonida interaktiv metodlar, innovatsion texnologiyalar, pedagogik va axborot texnologiyalarini o’quv jarayonida qo’llashga bo’lgan qiziqish, e‘tibor kundan – kunga ortib bormoqda, chunki shu vaqtgacha an‘anaviy ta‘limda o’quvchi – talabalarni faqat tayyor bilimlarni egallashga o’rgatilgan bo’lsa zamonaviy texnologiyalarda esa ularni egallayotgan bilimlarini o’zlari qidirib topishlariga, mustaqil o’rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarini ham o’zlari keltirib chiqishlariga o’rgatadi.
Bunday jarayonda o’qituvchi shaxsni rivojlanishi, shakllanishi bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan birga, boshqaruvchilik, yo’naltiruvchilik funksiyasini bajaradi. Ya‘ni ta‘lim jarayonida o’quvchi – talaba asosiy figuraga aylanadi.
Mazkur metodlar o’quvchi – talabalarni bilimli etuk malakaga ega bo’lishlarini ta‘minlaydi.
Hozirgi vaqtda 5 - 7 sinf o’quvchilarning ijodiy kasbiy tayyorgarligi sifat va samaradorligini oshirishda quyidagi pedagogik texnologiyalarni qo’llash maqsadga muvofiqdir:

1. 
   O’quvchi faoliyatini faollashtirish va jadallashtirishga asoslangan pedagogik texnologiya – muammoli ta‘lim, turli xil o’yinlar.
   
2. 
   O’quv materialini didaktik jihatdan takomillashtirish va qayta ishlashga asoslangan pedagogik texnologiya.
   
3. 
   O’quv jarayonini samarali boshqarish va tashkil qilishga asoslangan pedagogik texnologiya – tabaqalashtirilgan, individuallashtirilgan, dasturlashtirilgan ta‘lim texnologiyalari, ta‘limning jamoa usuli, guruhli, kompyuterli ta‘lim texnologiyalari.
   
4. 
   Rivojlantiruvchi ta‘lim texnologiyalari – o’quvchi shaxsining ijobiy sifatlarini, ayrim sohadagi bilimlarini, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish.
   

Ta‘lim - tarbiya jarayonini loyihalash, loyihalangan pedagogik texnologiyani pedagogik jarayonga tatbiq etish o’qituvchidan texnologik loyihalash qobiliyatini talab etadi. Bu borada tadqiqotchilar quyidagi pedagogik talablarni ajratib ko’rsatadi:

• 
  Pedagogikaning umumiy qonun - qoidalarini bilish;
  
• 
  ta‘limga texnologik yondoshuvga oid dastlabki manbalarni hamda loyihalash, individuallashtirish, texnologiyalashtirish jarayonlarining o’zaro bog’liqliklari haqida tushunchaga ega bo’lish;
  
• 
  Ta‘limni taraqqiy ettirishda texnologiyalarning o’rnini tushunish;
  
• 
  O’qitishni shaxsga yo’naltirishning asosiy maqsad, turli shakl va darajalari haqidagi tasavvurga ega bo’lish;
  
• 
  «individual yondoshuv», «o’qitishni tabaqalashtirish», «individual o’qitish» tushunchalari o’rtasidagi bog’lanish va farqlanishlarni bilish;
  
• 
  O’quv jarayonini tashkil qilish vositalari orqali o’quvchining individual xususiyatlarini rivojlantirish yo’llarini bilish;
  
• 
  Ta‘lim jarayonini shaxsga yo’naltirishda individual rivojlantiruvchi texnologiyalar imkoniyatlarini bilish;
  
• 
  Ta‘lim - tarbiyani loyihalashga oid yondoshuvlar hamda loyihalashda asosiy bosqichlarni ajrata olish;
  
• 
  Texnologiyalashtirishning umumiy mezonlarini bilish;
  
• 
  Loyihalashga oid asosiy pedagogik ob‘ektlarni bilish;
  
• 
  Mavjud sharoitdan kelib chiqqan holda tashxislanadigan maqsad qo’ya
  

bilish;

• 
  O’quv materialini o’lchanadigan, kuzatiladigan darajada qismlarga
  

ajratish;

• 
  O’quv jarayonining mantiqiy tuzilishini qulaylashtirish.
  

Ishimiz jarayonida biz «o‘quvchi faoliyatini faollashtirish va jadallashtirishga asoslangan pedagogik texnologiya»ga muvofiq o’quvchilar bilim olish faoliyatini faollashtirishga asoslangan pedagogik texnologiyani qo’lladik.
Ijodiy bilim olish texnologiyasi o’quv – tarbiya jarayoniga tayanadi. Optimal o’quv jarayonida mustaqillik, erkinlik va ijodkorlik yaxshi rivojlanadi. Bunday sharoitda muhim intellektual ko’nikmalar shakllanishi kerak. Ulardan eng asosiysi ijodiy amaliy ko‘nikmasidir. Har qanday ta‘lim oluvchi mustaqil ta‘lim materiallaridan yaxshi foydalanishni bilavermaydilar. Shu bois o’qituvchi oldida mas‘ul vazifa turadi: qisqa muddat ichida ta‘lim oluvchini nazariy va kompozitsiya qoidalarni mustaqil tushunishga, zaruriy axborotni tanlay bilish, baholash, taqqoslash, tahlil etish, muammoli vaziyatni hal etishga o’rgatish lozim.
Shuning uchun o’quvchilarga o’quv jarayonida bilim berishda ularni pedagogik texnologiyalari asosida ta‘lim olish (o’rganilgan mavzu materiallarini mustahkamlash va kengaytirish, ijodiy ishlarni bajarishlari)ga yo’naltirish lozim.
Mashg’ulotni boshqarish texnologiyasida avvalambor darsning maqsadi aniq, kasbga yo’naltirilgan bo’lishi bilan birga, qaysi vosita yordamida va qanday ketma

• 
  ketlikda bu maqsadga erishish mumkinligi aniqlandi. O’qituvchining faoliyati o’quv materialini o’zlashtirish jarayonining tashkilotchisi tarzida ko’rinib, o’quvchi faoliyatining faolligiga ahamiyat berildi. Buning uchun material mazmunining bayonida o’qituvchi turli xil o’qitish metodlari va imkoniyatlaridan foydalandi.
  

Har bir mashg’ulotda qo’llaniladigan metodlar uchun pedagogik tizimda ularning o’ziga xos xususiyatlari bor. Tushunchalar va hatti - harakatlarning shakllanishini o’qituvchi boshqarib boradigan asosiy mashg’ulot turi amaliy mashg’ulotlar hamda boshqa dars metodlari bo’lib, uni o’tkazish metodikasi pedagogik tajriba va mahoratga bog’liqdir. Bu jarayonni tinmay o’rganib borish o’qituvchining o’z kasbiga mohirligi o’qitish texnologiyalari va ularning maqbul shakllari majmuasini egallab olganligi bilan belgilanadi.
Ta‘lim jarayonida har bir mavzuni o’tishda yangi pedagogik texnologiyaning qaysi uslubi ma‘qul, qulay, mavzuni yoritish uchun qanday jihozlar bo’lishi zarurligi aniqlab olindi. Fan mavzularini yangi pedagogik texnologiyaning u yoki bu uslubi, uslublar birikmasi bilan o’tish xaritasi tuzib olindi. Biz dars o’tishning noan‘anaviy faollashtiruvchi uslublaridan quyidagilarni qo’lladik:
Amaliy mashq. Mavzuda bayon qilingan nazariy bilim, qonun - qoidalarni amalda, qalamtasvir va rangtasvir kompozitsiyasi ishlash jarayonida qo’llay olish ko’nikmasiga ega bo’lish maqsadida qo’llanildi.
Mustaqil ijodiy ishlash – ma‘lum mavzular chorak oxirida tugagach, ularni mustahkamlash maqsadida o’quvchilarga mustaqil ijodiy amaliy ish bilan shug’ullanish, darslik bilan ishlash ko’nikmalarini hosil qilishdan iborat.
Tasviriy san‘at darslarida muammoli vaziyat hosil qilishning umumiy talablari quyidagilardan iborat:

1. 
   O’quvchilar oldida muammoli vaziyatni tashkil qilish uchun shunday amaliy yoki nazariy masala qo’yilishi kerakki, uning bajarishi davomida o’quvchi o’zlashtirishi lozim bo’lgan yangi bilimlarni o’zi o’rganib olsin.
   
2. 
   O’quvchiga taklif etilayotgan muammoli masala uning intellektual imkoniyatlariga mos tushishi kerak. O’quvchining intellektual imkoniyatlari qancha katta bo’lsa, o’zlashtirilishi lozim bo’lgan bilimlarning yangilik darajasi va umumlashtirilganligi shunchalik yuqori bo’ladi.
   
3. 
   Muammoli masala o’rganilishi lozim bo’lgan bilimlardan oldinda bo’lishi kerak.
   

Tasviriy san‘at darslarida o’quvchilarga mavzu haqida to’liq ma‘lumotga ega bo’lishlari uchun muammoli vaziyatlardan foydalaniladi.
Tasviriy san‘at darslarida o’quvchilarga «perspektiva» mavzusini o’rgatish jarayonida oddiy narsani frontal perspektivada tasvirlash usuli ko’rsatilib, qolgan usullari haqida qisqa ma‘lumot beriladi, afzalliklari haqida to’xtab o’tilsa qolgan usullar muammo tarzida qo’yiladi, shunda o’quvchilarda ularni o’rganishga qiziqish uyg’onadi. Natijada o’quvchi tavsiya etilgan qo’shimcha adabiyotlardan foydalanib oddiy narsani burchakli perspektiva usullarini mustaqil o’rganadi.
Muammoli dars, muammoli masala va savollar o’quvchilarni mustaqil mulohaza yuritishga, o’z xulosalarini chiqarishga, fikrlarini asoslashga o’rgatadi.
Amaliy mashg’ulotlar yoki o’qib o’rgangan faoliyatlarni amalda tatbiq etish yuksak darajada eslab qolishni, ya‘ni bilimlar asosida shakllangan
ko’nikmalarni avvaldan borlariga nisbat berish yo’li bilan mustahkamlashni ta‘minlaydi.
Edgar Deylning «bilish tajribasi konusi»ga asoslangan «bilish ierarxiyasi»ga binoan, talabalar ma‘ruza darslarida - 10%, ma‘ruza matnini o’qiganda – 20%, audio - video tasvirlar idrokida - 30%, namoyish qilib ko’rsatilganda - 40%, amaliy faoliyatda - 60%, mustaqil ta’lim va uni amalda tatbiq etganda -70-80 % bilimlarni esda saqlab qolar ekan.
Yuqorida sanab o’tilgan mashg’ulot metodlari o’quvchida idrok va xotira, diqqat - e‘tibor va tafakkur, tasavvur va mantiqni birlashtirishi kerak. Bilimlar, ko’nikma va malakalarni o’zlashtirishda talabaning faolligi, qiziqishi, ijodiy mustaqilligini oshirishga qaratilgan zamonaviy pedagogik texnologiyalar – mashg’ulotlarni o’tishning maqbul shakllari va imkoniyatlari ana shunga ko’p jihatdan yo’l ochadi.