Mavzu: Tashkilotlar va uni o’rganishga doir turli qarashlar

Tashkilotlar - bu ijtimoiy hayotning aksariyat jihatlarini aks ettiradigan murakkab ijtimoiy jarayondir.

Tashkilot bir vaqtning o'zida ham oqilona, ​​ham irratsional elementlarni o'z ichiga oladi. Tashkilotning rasmiy tuzilishi belgilangan ijrosi uchun eng munosib vositalarni topishga intilayotgan, uni yaratuvchilarining oqilona loyihasi bo'lsa-da, menejerlar va xodimlarning haqiqiy xatti-harakatlari madaniy va ijtimoiy jihatdan shartli va hissiy vositachilik bilan ta'minlangan. Inson xatti-harakatlarining ratsionalligi, shuningdek, axborot va kognitiv jihatdan (shaxsan va ontologik jihatdan) cheklangan.

Tashkilot ijtimoiy hayotning rasmiy va norasmiy jihatlarini birlashtiradi, bu esa tuzilish va jamoa, tashkiliy va tashkiliy bo'lmagan manfaatlar va aloqalar, mavqe va shaxs, etakchilik va etakchilik, menejment va o'zini o'zi boshqarish kabi ikkilanishlar mavjudligida namoyon bo'ladi. Demak, rasmiy va norasmiy tuzilmalarni umumiy tashkilot manfaatlari uchun sinxronlashtirish zarurati paydo bo'ladi.

Ajratib bo'lmaydigan tashkilot bo'lgan va aniq maqsadga ega bo'lgan tashkilot aksariyat hollarda idoraviy tuzilma bo'lib, uning har bir bo'linmasi va har bir boshqaruv darajasi o'z maqsadlariga ega bo'lishi mumkin. Shu sababli, maqsadlarga erishishga yordam beradigan ijtimoiy tartib va ​​hamkorlik ijtimoiy ziddiyatlar va ziddiyatlar bilan to'ldiriladi, bu ba'zi sharoitlarda kollektiv faoliyat samaradorligini oshiradi.

Ideal holda, tashkilotning maqsadlari xodimlarning ehtiyojlarini maksimal darajada qondirishi va xodimlar tashkiliy maqsadlarni baham ko'rishlari va qo'llab-quvvatlashlari kerakligiga qaramay, tashkilotdagi shaxs mustaqillikning bir qismini yo'qotadi va tashkiliy intizomga bo'ysunadi. O'z navbatida, tashkilotning maqsadlari tashqi tashkiliy muhitning tizimli maqsadlariga mos kelishi kerak. Shunga qaramay, tashkilotning ikkala a'zosi va umuman tashkilot faol salohiyatga ega va ichki va tashqi muhitga ta'sir qilishi va ularni o'zgartirishi mumkin.

Tashkilot doimiy ravishda o'zligini saqlab qolish va rivojlanishning o'zaro bog'liq muammolariga duch keladi. Rivojlanish tashkilotning murakkab va o'ta dinamik tashqi muhitda omon qolishi uchun zarur, ammo u tashkiliy tizimning muvozanati va yaxlitligini buzadi, natijada vaqtincha bo'lsa ham uning samaradorligi pasayadi va natijada uning yashash darajasi. Tashkiliy rivojlanish "yuqoridan" tashabbuslar va retseptlar bilan ham, "pastdan" istaklar, yangiliklar va og'ishlar bilan ham bog'liq bo'lishi mumkin.

Ushbu aniq uyushgan ijtimoiy guruhlar bilan xususiy sotsiologik fan - tashkilotlar sotsiologiyasi shug'ullanadi. Tashkilotlar sotsiologiyasining predmet sohasiga quyidagilar kiradi.

• tashkilotlarning rivojlanishi, zamonaviy tabiati va rivojlanish tendentsiyalari;

• har xil shakl va turdagi tashkiliy tuzilmalarning xususiyatlari;

• tashkiliy muhitning tuzilishi;

• ichki tashkiliy jarayonlar va ularning tashqi muhitdagi jarayonlar bilan aloqalari;

• tashkiliy va boshqa ijtimoiy tuzilmalarning o'zaro ta'siri;

• tashkilot elementlari, ijtimoiy va ijtimoiy bo'lmagan (iqtisodiy va texnologik) tuzilmalarining o'zaro ta'siri;

• tashkiliy xatti-harakatlarni tashkiliy madaniyat orqali tartibga solish;

• tashkilotlarni boshqarish mexanizmi va tashkilotlarda hokimiyat;

• tashkiliy buzilishlar va ularni yo'q qilish imkoniyatlari;

• tashkiliy tuzilmalarni rivojlantirish naqshlari.

Tashkilotlar sotsiologiyasi predmetining o'ziga xosligi uning sotsiologik bilimlar tarkibidagi o'rnini aniqlashni yanada aniqroq taqdim etishga imkon beradi. Sotsiologiyaning tuzilishi turli darajadagi quyi tizimlarni o'z ichiga olgan tizim sifatida ifodalanishi mumkin.

Sotsiologiyaning fundamental darajasi nazariy sotsiologiya bo'lib, u fanning metodologik asoslarini (shu jumladan uning predmetini, kontseptual va kategorik apparatini, funktsiyalari va boshqa fanlar tizimidagi o'rnini aniqlashni o'z ichiga oladi) o'z ichiga oladi, jamiyatning faoliyati va rivojlanishi haqidagi eng umumiy g'oyalar (nazariyalar) va shuningdek, ushbu g'oyalarning paydo bo'lishi, rivojlanishi va institutsionalizatsiya tarixi, ya'ni sotsiologiya tarixi.

Sotsiologiyaning ikkinchi, o'ziga xos darajasi - umumiy sotsiologiya - ijtimoiy hayotning ayrim jihatlari to'g'risida g'oyalarni ishlab chiqadigan va fanning asosiy tushunchalari va toifalarini ochib beradigan nazariyalarni (sotsiologiyani) o'z ichiga oladi. Umumiy sotsiologiya nazariyalarining asosiy guruhlariga ijtimoiy tuzilish, ijtimoiy jarayonlar, ijtimoiy o'zgarishlar, shaxsiyat, ijtimoiy xulq-atvor, ijtimoiy boshqaruv nazariyalari kiradi. Ushbu guruhlarga turli xil nazariyalarni kiritish mumkin, masalan, ijtimoiy tuzilish nazariyasida - ijtimoiy institutlar nazariyasi, ijtimoiy tabaqalanish va ijtimoiy harakatchanlik va boshqalar.

Sotsiologiyaning uchinchi darajasi maxsus sotsiologik nazariyalardan iborat. Ijtimoiy sohalar va jamoalarni tizim sifatida jamiyatning elementlari sifatida ko'rib chiqish mumkinligidan kelib chiqib, ushbu elementlarga mos keladigan ikkita maxsus sotsiologik nazariyalarni (sotsiologiyalar) ajratamiz. Birinchi guruhga ijtimoiy hayotning asosiy sohalari - iqtisodiy (iqtisodiy sotsiologiya), siyosiy (siyosiy sotsiologiya), "madaniy" (madaniyat sotsiologiyasi yoki ma'naviy hayot sotsiologiyasi) va kundalik (kundalik hayot sotsiologiyasi) institutlari nazariyalari kiritilishi kerak, ularning har biri o'ziga xos nazariyalarni o'z ichiga oladi. Shunday qilib, iqtisodiy sotsiologiya doirasida bozorlar (iqtisodiy almashinuv), mulk, ishlab chiqarish, iste'mol va boshqalar nazariyalari ishlab chiqilmoqda.Maxsus sotsiologik nazariyalarning ikkinchi guruhi ijtimoiy-demografik (gender sotsiologiyasi, yoshlar sotsiologiyasi va boshqalar), ijtimoiy-sinf (boylik sotsiologiyasi). va qashshoqlik), ijtimoiy va kasbiy (kasblar sotsiologiyasi), ijtimoiy-hududiy (shahar va mamlakat sotsiologiyasi), etnik (etnososiologiya) jamoalar, kvazigruplar (olomon sotsiologiyasi), ijtimoiy guruhlar (kichik guruhlar sotsiologiyasi, tashkilotlar sotsiologiyasi).

Sotsiologiyaning to'rtinchi darajasi qo'llaniladi, unda amaliy faoliyatning ikkita nazariyasi va usullarini ajratish mumkin. Birinchi guruh nazariyalar va metodlarni empirik (o'ziga xos) sotsiologik tadqiqotlarning metodologiyasi (metodikasi va texnikasi) deb atashadi, ikkinchisini ijtimoiy tizimlarni qurish va rivojlantirish uchun texnologiyalar yaratishga qaratilgan ijtimoiy sotsiologiya (ijtimoiy prognozlash va rejalashtirish, ijtimoiy muhandislik, menejment bo'yicha konsalting, ijtimoiy ish va boshqalar) deb atash mumkin. va boshqalar), shu jumladan tashkilotlar.

Yuqorida keltirilgan sotsiologiya darajalarining o'zaro ta'sir mexanizmlari umuman aniq va ilm-fanning nazariy va empirik, fundamental va amaliy sohalarini, shuningdek makro- va mikrososiologiyani ajratib ko'rsatish kontekstida bir necha bor tavsiflangan. Shuning uchun, ushbu mexanizmlarning mazmuniga faqat biz aniqlagan ikkinchi va uchinchi darajalar bo'yicha oydinlik kiritamiz. Asosan, umumiy sotsiologiya darajasi bu kabi ijtimoiy elementlarni o'rganadigan nazariyalardir. Ushbu nazariyalar ijtimoiyning turli xil ijtimoiy guruhlar va ijtimoiy institutlarda, bizning holimizda, tashkilotlarda namoyon bo'lishining o'ziga xos xususiyatlarini tushunishga imkon beradi. Ikki guruh maxsus nazariyalar o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik, ular o'rtasida chegara nazariyalarining shakllanishiga yordam beradi, masalan, siyosiy va boshqa aniq tashkilotlar nazariyalari. O'z navbatida, maxsus sotsiologik nazariyalar doirasida olib borilgan tadqiqotlarning umumlashtirilishi umumiy sotsiologiya bo'limlarini boyitishga imkon beradi.

Shunday qilib, tashkilotlar sotsiologiyasi, boshqa har qanday sotsiologik nazariya singari, "yuqori" va "quyi" darajadagi sotsiologik nazariyalar bilan chambarchas bog'liqdir. Shu bilan birga, tashkilotlar sotsiologiyasi tomonidan ishlab chiqilgan nazariy qoidalar ajralmas tashkiliy va boshqaruv fanlarining tarkibiy qismlari bo'lib, ular murakkab tizimlarning mohiyati va o'zaro ta'siri, ularning tuzilishi, tashqi va ichki aloqalari, maqsadga muvofiq rivojlanishi va o'z-o'zini rivojlantirishga yaxlit nuqtai nazar berishga harakat qiladi. Ijtimoiy hodisalarni o'rganish bilan shug'ullanadigan ushbu fanlarning ichida eng rivojlangani ijtimoiy boshqaruv nazariyasi va tashkilot nazariyasi.

Tashkilot nima degan savol murakkab tarixga ega. Hozirga qadar har qanday tashkilotning umumiy nazariyasi umuman qabul qilinmagan, garchi bu yo'nalishda faol izlanishlar bir qator fanlar tomonidan olib borilmoqda.