|
GLOSSARIY
Zohid – otshelnik – zohid – toat-ibodat bilan shugullanadigan kishi
Obid – obid – impatience - ibodat qiluvchi
Zohidlik – asketizm – sharia – tasavvufning ilk rivojlanish bosqichi
Oriflik – arif – ariflik - tasavvufning keyingi rivojlanish bosqichi
Shariat –– shariata – marriage – diniy qonun-qoidalar majmui
Tariqat –Tarikat – truth – yo‘l ma’nosini anglatadi.
Ma’rifat – prosvetlenie – repentance - ma’naviy kamolot bosqichining ikkinchi bekati.
– Ma’naviy kamolot bosqichining uchinchi bekati
Haqiqat – pravda – target – ma’naviy kamolot bosqichining
so‘nggi bekati bo‘lib, unda so‘fiy haqning visoliga etishadi
MAVZU: TASAVVUFDA KOMIL INSON TUSHUNCHASI
Asosiy savollar:
1. Tasavvufda komil inson masalalari talqini.
2. So‘fiylarning ko‘ngil haqidagi qarashlari.
Mavzuning asosiy tayanch tushunchlari: Komil inson, qalb, ko‘ngil, sadr, shigof, suvaydo, muhtaj ul-qalb, lubb, uzlat.
1-asosiy masala bo‘yicha darsning maqsadi: Talabalarga tasavvufdagi komil inson masalasi va inson qalbi (ko‘ngil) masalalari talqini to‘g‘risida ma’lumot berish.
Identiv o‘quv maqsadlari:
1. Tasavvufda komil inson masalasi haqida ma’lumot oladi.
2. So‘fiylarning ko‘ngil haqidagi turlicha qarashlarni izohlaydi.
asosiy masalaning bayoni:
Tasavvuf – inson kamoloti, axloqiy poklanish haqidagi ilm dedik. Bu tushuncha komil inson kontseptsiyasida aniq ko‘zga tashlanadi. Inson uchun qayg‘urish, uning ma’naviy kamolotini o‘ylash tasavvufning doimiy o‘zak masalasi bo‘lib kelgan. Ayniqsa, insonning botiniy olami, ichki ziddiyatlari, ruh va jism orasidagi kurash so‘fiylarni ko‘p qiziqtirgan. Ular insonda azaliy ikki qarama-qarshi kuch-rahmoniy va shaytoniy quvvatlar borligini, inson Allohning bandasi sifatida shayton qutqusini yengib, rahmoniy fazilatlarga ega bo‘lishi lozimligini ta’kidlaydilar. Insonning hayotdagi o‘rni, jamiyat bo‘lib yashash tartiblariga ham shu mavqedan turib qaralgan; chunonchi, ijtimoiy nizolar, urush-janjallar, mulkiy tengsizlikning tub mohiyati, bosh sababini ham tasavvuf inson tabiati va siyratidan qidiradi, insonning axloqini tuzatishni uning tabiatidagi salbiy, hayvoniy kuchlarni mavh etishdan boshlash kerak, deb tushuntiradi. Tasavvufchilar inson tabiatidagi salbiy kuchlarni umumiy nom bilan «nafs» yoki «nafsi ammora» deb atadilar va unga qarshi urush e’lon qildilar. Mol-dunyo to‘plash, nafs ehtiyojiga qarab yurish, hirsu havas qat’iy qoralandi, insonni (demakki, insoniyatni ham) noqislik va falokatlardan qutqarishning birdan-bir to‘g‘ri yo‘li – nafsni o‘ldirib, qanoat bilan halol yashash, ruh – irodani chiniqtira borib, insonda insoniylikni, ya’ni ilohiylikni tantana ettirish zarur, deb targ‘ib qilindi.
Ushbu fikrlar ulug‘ shayxlarning «tasavvuf» tushunchasiga bergan ta’rif-izohlarida aniq ifodalangan. «Tasavvuf nima?» degan savolga Shayx Nuriy javob berib aytadi: «Tasavvuf – nafs lazzatlaridan voz kechishdir». Yoki Shayx Safiy Alimshoh javobi bunday: «Tasavvuf – nafs manzillarini bosib o‘tishdir». Shayx Ravim so‘zi: «Tasavvuf – Xudo yo‘lida nafsdan kechmoqdir».
Nafs xudbinlikni, o‘zim bo‘lay falsafasini tug‘diradi. Nafs domiga tushgandan keyin, kishi hech narsadan tap toptmaydi, xarom-xarishdan hazar emay, boshqalar hisobiga bo‘lsa ham yaxshi yashashni o‘ylaydi. Oqibatda u zolim, berahm riyokor bo‘lib qoladi. Shuning uchun tasavvuf talab etgan tiyilish, qanoat, sabru faqirlik tariqida gap ko‘p. «Dunyoga bir marta kelasan, oladiganingni olib qol», – ilgaridan ma’lum falsafa bu. Kommunistlar buni: «Men insonman, demak menga hamma narsa ravo» deb o‘zgartiradilar, ammo maqsad o‘sha: ilojini topgin-da, yaxshi yasha, boshqalar bilan ishing bo‘lmasin. «Hamma narsa ravo» falsafasi odamni iymonu e’tiqoddan ayirib, yulg‘ichlik va talon-tarojga fatvo beradi, vahshiylik instinktini kuchaytiradi.
Komil inson – bir ideal, barcha dunyoviy va ilohiy bilimlarni egallagan, ruhi Mutloq ruhga tutash, fayzu karomatdan serob, surati saranjom, qalbi ezgu tuyg‘ularga limmo-lim pokaza zot, Navoiy tili bilan aytganda:
Do'stlaringiz bilan baham: |
