mavzu. Talab va taklif elastikligi ma’ruza xajmi – soat Reja

4. Talabning narx buyicha elastikligi yordamida daromadlarni taxlil kilish.
Taxlilni chizikli talab funksiyasi yordamida kurib chikamiz.
Umumiy xoldagi talab chizikli funksiyasi berilgan bulsin (5-rasm).


(1)

5-rasm. Umumiy xoldagi talab chizikli funksiyasi

Elastiklikning ta’rifiga kura:

Shunday kilib, nukta talab chizigi buyicha nuktadan nuktaga xarakat kilganda, talab elastikligi kamayadi. U xar doim manfiy, absolyut kiymati buyicha kesmaning kesmaga nisbatiga teng va chizikning urtasida birga teng.
22-rasmning pastki kismida daromadning narxga boglikligi kursatilgan.
. (2)
Bu funksiya kvadratik funksiya bulib, u uzining maksimumiga kesmaning urtasida erishadi:
funksiyadan ni topsak, buladi va ni (2) formulaga kuyamiz:
.
Natijada ishlab chikarish xajmi Q dan boglik daromad funksiyasini olamiz.
Bu funksiyaning kritik nuktasini topamiz, ya’ni daromadni maksimal kiladigan ni topamiz. Buning uchun daromad funksiyasidan buyicha xosila olib uni nolga tenglashtiramiz va ga nisbatan yechib daromadni maksimallashtiradigan ni topamiz,
,
yoki da daromad maksimal kiymatga erishishga ishonch xosil kilamiz.
Xakikatdan xam 22-rasmda, talab oralikda elastik va bu oralikda talab mikdorining oshishi va narxning kamayishi daromadni oshib
borishiga, talab elastik bulmagan oralikda daromad mikdorining kamayib borishiga olib keladi.
Shunday kilib, agar talab elastik bulmasa, narxning usishi daromadni usishiga, kamayishi, daromadni kamayishiga olib keladi va bunday xolda sotuvchilar fakat narxni oshirish orkali daromadni oshirishi mumkin. Talab elastik bulganda, daromadning uzgarishi narxning uzgarishiga teskari buladi va sotuvchilar bu xolda narxni pasaytirish orkali daromadni oshirishlari mumkin. Talab elastik bulganda, narxning pasayish sur’atidan talabni oshish sur’ati yukori buladi, natijada daromad oshadi. Talab elastik bulmaganda narxning pasayish sur’ati, talabning usish sur’atidan yukori buladi, bu uz navbatida daromadni pasayishiga olib keladi.
Xuddi shunday, budjet daromadini oshirish maksadida, davlat korxonalari maxsulotlarining narxi oshirilsa, agar ushbu maxsulotlarga talab elastik bulmasa, davlat budjetiga tushadigan mablag kamayishi mumkin. Temir yul transporti chiptalari narxi oshirilsa, chiptalarga bulgan talabni kamaytiradi. Temir yul chiptalariga bulgan talab elastik bulsa, davlat budjetiga tushadigan tushum kamayadi.
Solik yukini iste’molchi va ishlab chikaruvchi urtasida taksimlanishini tovar elastikligiga kura taxlili.

Nazorat uchun savollar

1. 
   Elastiklik nimani ifodalaydi?
   
2. 
   Talab va taklifning narx bo‘yicha elastikligi qanday mazmunga ega?
   
3. 
   Talabning elastik, elastik emas va birlik elastikka teng bo‘lish shartlarini ko‘rsatib bering.
   
4. 
   Qaysi hollarda tovarlar normal tovarlar bo‘ladi?
   
5. 
   Sotuvchi daromadiga talab elastikligini ta’sirini tushuntirib bering.